Magazyn6a701

613

HISTORYCZNA SZKOŁA EKONOMJI SPOŁECZNEJ

pojęciowe", dał nowy, pełny system nauki społeczno-gospodarczej („Grundriss der allgemeinen Volkswirtschaftslehre‘‘). W systemie tym związał przedewszystkiem ściśle ekonom ję z socjologją, analizując szczegółowo w pierwszym tomie (1900) wpływ środowisk cywilizacyjnych i prawno-państwo-wych na kształtowanie się gospodarczego współżycia ludzi, a następnie w drugim tomie (1904) uzupełnił dotychczasowe przyczynowe tłumaczenia typowych współzależności społeczno-ekonomicznych logiką (szkoła klasyczna) i psychologją (szkoła wiedeńska) gospodarczego myślenia i działania jednostek, kierujących się osobistym interesem, przez wyjaśnienie historycznej genezy tych współzależności oraz oddziaływania na nie celowości wspólnot społecznych, w których skład dane jednostki wchodzą.

„Grundriss" Schmollera był kulminacyjnym punktem twórczości teoretycznej kierunku historycznego. Ale równocześnie był i jej końcowym etapem, gdyż z końcem XIX wieku ustalił się już w Niemczech w pełni ustrój kapitalistyczny. Niemcy zdobyły na rynkach światowych miejsce równorzędne z Anglją, Francją i Stanami Zjed-noczonemi. To też na przełomie przeszłego i obecnego stulecia maleje w społeczeństwie niemieckiem dążenie do dalszych przemian. Pęd do wielkich reform socjalnych, który stworzył pod koniec osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych lat XIX wieku pierwsze w święcie państwowe ubezpieczenia robotników — w początkach obecnego stulecia wyraźnie osłabł. Ogół społeczeństwa niemieckiego w ostatniem przed wojną światową dwudziestoleciu myślał już raczej o utrwaleniu osiągniętego dobrobytu i uzyskanych socjalnych uprawnień, niż o nowych zdobyczach ekonomicznych czy społecznych. Dlatego też i naukowe badania ekonomistów niemieckich mniej się zaj-mują dynamiką życia społeczno-gospodarczego, a zwracają się przedewszystkiem ku poznaniu praw równowagi gospodarczej. Twórcza rola kierunku historycznego w życiu Niemiec skończyła się w pierwszem dziesięcioleciu wieku XX. Jaskrawą tego ilustracją jest odżegnywanie się odeń Som-barta w powojennem wydaniu „Współczesnego kapitalizmu", przed wojną zaliczanego do najcelniejszych dzieł szkoły historycznej. Szkoła historyczna zdobyła sobie szereg adeptów we wszystkich niemal krajach cywilizowanych. U nas najwybitniej

szym jej przedstawicielem był profesor ekonom j i we Lwowie, Ochenkowski, w ysoce ceniony w całym świecie badacz historji gospodarczej Anglji. Szkoła historyczna była jednak kierunkiem przedewszystkiem niemieckiej nauki    społeczno-ekonomiczne j.

Przyczyniła się walnie do zawrotnej karjery dziejowej, jaką zrobiły Niemcy w drugiej połowie XIX wieku, przeobrażając się w ciągu paru dziesięcioleci z kraju dobrych obyczajów, zadawalającego się skromnym dobrobytem drobnego mieszczaństwa, w potężne mocarstwo, rywalizujące skutecznie rozmachem wielkokapitalistycznych inicjatyw z Anglją i Stanami Zjednoczonemu Szkoła historyczna odegrała w postępie ekonomicznym Niemiec i ich walce o przodujące stanowisko w hierarchji gospodarczej świata podobną rolę do tej, jaką spełnił w dziejach zachodnio-północnej Europy dwieście lat wcześniej kierunek merkantylny.

Ale także niemałe są jej zasługi dla rozwoju w całym świecie teoretycznej nauki społeczno-gospodarczej. Przedewszystkiem wzbogaciła ona w olbrzymim stopniu naszą wiedzę o realnych stosunkach, dążeniach i potrzebach ekonomicznych obecnych i przeszłych narodów, jak również udoskonaliła metodę analizy i opisu faktów społeczno-gospodarczych oraz badań ekonomiczno-hi-storycznych. Co jednak najważniejsze — rozszerzyła ona znakomicie zadania i przed miot badań ekonomji społecznej. Smith i jego uczniowie uczynili z niej naukę jedynie o życiu i współżyciu gospodarczem jednostek, kierujących się osobistemi interesami. Szkoły psychologiczna i matematyczna ograniczyły ją jeszcze bardziej: do analizy niezmiennych praw gospodarczego odczuwa nia i myślenia, przejawiającego się w rynkowych stosunkach wymiennych. Szkoła historyczna zdała sobie sprawę z tego, że dla należytego zrozumienia całokształtu życia społeczno-gospodarczego nie wystarczy wy jaśnienie prawidłowości kształtowania się stosunków człowieka do człowieka, ale trzeba również wytłumaczyć kształtowanie się i rozwój stosunku człowieka do społecznej całości.

Stosunku jednostki do społeczeństwa nie wyjaśniła ona całkowicie, gdyż nie dała zadawalającej teorji rozwoju społeczno-gospodarczych całokształtów ustrojowych. Przeszkodziła jej w tern powszechna w XIX wieku wiara w konieczności historyczne.

40

Encyklopedia nauk politycioycb.