Magazyn6a401

610

historyczna szkoła ekonomji społecznej

państwa tem pełniej zaspokoją swe potrze by, gdy produkować będą dla siebie i całego świata te dobra, które wytwarzać mogą mniejszym' od innych krajów nakładem pracy, kupując wzamian zagranicą towary, taniej przez innych produkowane.

Ale zakwestjonował on, by dążenia ekonomiczne wszystkich narodów były zgodmt. Nie przecząc, iż wolny handel daje w danej chwili wszystkim społeczeństwom najwyższe zaspokojenie potrzeb wzamian za zużytą przez nie sumę pracy, przeciwstawił bieżącemu interesowi gospodarczemu ogółu obywateli dziejowe potrzeby narodów. A naczelną dziejową ich potrzebą jest postęp sił wytwórczych. Postęp ten jednak tamuje w początkowym okresie rozwoju przemysłowego konkurencja krajów o silnie już rozwiniętym przemyśle. Dlatego też w pewnych okresach swej historji muszą narody umieć poświęcić chwilowe korzyści, płynące z międzynarodowej współpracy, dla szybszego rozwoju swych sił wytwórczych, zapewniających im większy w przyszłości postęp.

Teorja liberalna, wolno-handlowa, była z istoty swej statyczna. List dla walki z nią stworzył nową, nawskroś dynamiczną teorję rozwoju sił produkcyjnych.

I przez to dał początek nowemu kierunkowi naukowej myśli społeczno-gospodarczej, który wkrótce zapanował niemal całkowicie w Niemczech i całej środkowej Europie. Bo w dziejach życia gospodarczego tych krajów zaczął się w drugiej połowie XIX wieku naprawdę nowy okres. Kraje środkowo i wschodnio-europejskie, do tej pory przeważnie rolnicze, których ludność w ogromnej większości dążyła raczej do wyżywienia się i przyzwoitych dochodów ze swej pracy niż do zysków, osiąganych w obrotach cynkowych i płynącego z nich bogactwa — zaczęły szybko wprowadzać u siebie wytworzony w XVII i XVIII wieku w Anglji, Francji i Niderlandach ustrój kapitalistyczny z przewagą przemysłu nad rolnictwem, momentów handlowych nad technicznemi i dążenia do pieniężnego bogactwa nad staraniem o zaspokojenie tradycyjnej skali potrzeb.

W czasach tworzenia się kapitalizmu w północno-zachodniej Europie wyznawano tam ekonomję merkantylną. Gdy jednak dzięki niej Anglja, Francia i Niderlandy zdobyły prjmat na rynkach światowych i przemysł ich, pracujący na eksport, okrzepł na tyle, iż zbędna mu się już stała opieka państwowa — nasamprzód fizjokraci francuscy, a następnie liberalni ekonomiści angielscy proklamowali powstrzymanie się państwa od wszelkiej ingerencji w gospodarcze stosunki narodów.

Ale w Niemczech w połowie ubiegłego stulecia kapitalizm dopiero się tworzył. Nie była więc dla nich i dla wszystkich innych narodów, w podobnem jak one znajdujących się położeniu, odpowiednia teorja ekonomiczna, analizująca jedynie kształtowanie się rynków towarów, pracy i kapitałów w wyniku wolnej konkurencji i inicjatywy przedsiębiorczej, wyjaśniająca więc funkcjonowanie w pełni już rozwiniętego ustroju kapitalistycznego. Naturalne się stało poszukiwanie ekonomji, któraby mogła dawać społeczeństwom, recypującym dopiero kapitalizm, należyte wskazania, jak mogą wytworzyć u siebie siły produkcyjne, konieczne dla skutecznej z bogatszemi od nich nan. darni walki konkurencyjnej na rynkach światowych. Bo same się one nie wytwarzały. Ale niemożliwy był nawrót do etatyzmu z czasów oświeconego absolutyzmu. Trzeba było złączyć protekcyjną politykę handlowo-przemysłową z wolnością inicjatyw przedsiębiorczych i liberalizmem politycznym. Niemcy stanęły przed nowemi zgoła zadaniami, których rozwiązania nie dawała ani dawna merkantylna, ani współczesna liberalna ekonomja. I stworzyły one nowj kierunek nauki ekonomicznej, starającej się wyjaśnić przedewszystkiem rozwój i dynamikę życia społeczno-gospodarczego. A to tem bardziej, że recypując kapitalizm z Anglji i Francji, równocześnie przeżywały one i dokonywujące się w nim samym samorzutnie przemiany, jako to przeobrażanie się przedsiębiorstw indywidualnych w akcyjne i zaostrzające się antagonizmy klasowe między szybko narastającym proletarja-tem a przedsiębiorcami. Ale antagonizmy te rozwijały się nie samorzutnie, lecz pod wpływem nawskroś wówczas rewolucyjnego socjalizmu, silnie podważającego energję niezbędną dla zwycięskiej walki o czynną na rynkach światowych spoistość narodową. Trzeba więc było zharmonizować swobodę indywidualnych i zbiorowych inicjatyw przedsiębiorczych nietylko z protekcją celną i inicjatywą państwową, przyspieszającą rozwój produkcyjnych sił kraju (budowa