Magazyn6
3401

626

CENA

jej cechy miary gospodarczej. Odbija się to niekorzystnie zarówno na produkcji i wymianie, jak i na rozdziale dochodu społecznego.

Literatura: Br Hi Mareki Stopa procentowa w Polsce. Kraków 1933. — HeydeI Adams Granic* gospodarcze liberalizmu i etatyzmu. Kraków 1929. — Korotcic*: Henryk: Atakowana Ekonomja. Sadów 1935. — Krs^fśmmnceki Adams Gospodarka wojenna. Kraków b. d. — Taylor Bdwards Polska polityka pieniężno-kredytowa. Poznań 1932. — Zweig Fer-dynawtdt Cena maksymalna. (Cza*, dodatek ekonomiczny r. 1921).

Adam Heydel.

VI. Statystyka cen.

Pewne dane o cenach płaconych za towary posiadamy już dla bardzo odległych czasów (starożytność klasyczna), lecz systematyczna statystyka cen jest w większości krajów dziełem dopiero XIX stulecia. Jak we wszystkich gałęziach statystyki, tak i tutaj rozróżniamy dane pierwotne i wtórne. Dane wtórne stanowią niejako produkt ubocznych czynności gospodarczych lub urzędowych, wykonywanych bez specjalnie statystycznego celu na widoku (jak np. protokóły aukcyj, zapiski w księgach handlowych); stanowią one zazwyczaj podwalinę badań historycznych, daleko wstecz sięgających. Dane pierwotne natomiast są zbierane głównie lub wyłącznie dla celów statystycznych.

Zbieranie notowań cen jest naogół funkcją władz państwowych i samorządowych; w dość wąskim zakresie występuje tutaj inicjatywa prywatna, głównie tam, gdzie chodzi o statystykę cen jakiegoś specjalnego rynku, np. drzewnego. Władze mogą przy-tem zbierać notowania cen bądź wprost od jednostek zainteresowanych, t. j. płacących lub otrzymujących określone ceny za dobra gospodarcze, bądź też korzystać z notowań zebranych przez prywatne osoby lub instytucje (p. poprzednie zdanie) — ze szcze-gólnem uwzględnieniem czasopism fachowych, — bądź wreszcie opierać się na cedułach giełdowych i wspomnianych powyżej protokółach aukcyjnych. W pierwszym wypadku notowania zbierane są drogą perjo-dycznie rozsyłanych kwestjonarjuszy, niekiedy zaś przez specjalnych agentów, dowiadujących się o poziomie cen wprost przez ustny wywiad (głównie przy cenach detalicznych) ; zdarza się też, że rolę agentów spełniają osoby, nie będące stałymi funkcjo-narjuszami danej władzy, lecz mające styczność z rynkiem, o który chodzi. Rozgałęzioną sieć takich informatorów, zwanych korespondentami rolnymi, posiada polski Główny Urząd Statystyczny dla celu zbierania danych o cenach ziemiopłodów (jak zresztą i innych danych z zakresu rolnictwa). Trzeba też jeszcze wymienić pewną specjalną formę ustalania cen, w danym momencie na rynku istniejących, a mianowicie drogą obrad komisyjnych. Forma ta miała zastosowanie w Polsce w dobie inflacji pieniądza papierowego przy ustalaniu cen artykułów pierwszej potrzeby. Płace były wówczas dość powszechnie regulowane w proporcji do zmian kosztów utrzymania, wobec czego czynności, normalnie powierzane instytucjom statystycznym (które zresztą w r. 1919 np. były jeszcze w zaczątku) i nie cieszące się szczególnem zainteresowaniem publiczności, nabierały charakteru bardzo żywotnych spraw.

S. c. ma zawsze prawie charakter ankietowy, to znaczy, iż nie możemy mieć nadziei na statystyczne uchwycenie cen osiąganych we wszystkich tranzakcjach, jakie tylko zachodzą w danym okresie na danem teryto-rjum. Z tego względu jest rzeczą specjalnie ważną, aby ankiety były prowadzone stale w jednakowych warunkach, t. j. aby notowania cen pochodzące z różnych okresów lub miejscowości były porównywalne. Można nawet powiedzieć, iż osiągnięcie porównywalności notowań jest naj ważniejszem i zarazem naj trudniej szem zadaniem s. c. W tym celu należy przedewszystkiem ściśle zdefinjować notowanie. Nie chodzi tu oczywiście o samo notowanie, gdyż pojęcie to uważamy za dostatecznie jasne, ale o warunki, jakie mu towarzyszą. Następujące elementy definicji notowania ceny wydają się nam najważniejsze: i) techniczna definicja towaru — np. „benzyna o ciężarze gatunkowym od 0,741 do 0,750“; 2) moment czasu odpowiadający notowaniu — np. „styczeń" lub „ultimo stycznia"; 3) rynek lub miejscowość — np. „Drohobycz";

4)    warunki dostawy — np. „franco wagon";

5)    warunki płatności — np. „weksle 6o-dnio-we“; 6) etap pośrednictwa (sprecyzowanie sprzedawcy i nabywcy) — np. „ceny w sprzedaży przez rafinerje hurtownikom"; 7) rodzaj ceny — np. „cena przeciętna z tranzakcyj w styczniu", „cena najczęściej stosowana"; punkt ten jest ważny ze względu na wypadki zachodzenia cen specjalnych dla pewnych kategoryj nabywców (jak eksport lub przemysł przetwórczy) lub w pewnych okresach czasu (wyprzedaże).