Magazyn6
7901

571

BUŁGARJA

II. Historja i stosunki polityczne.

1. Najdawniejsze dzieje do odzyskania n.{-podległości.    Turkotatarski szczep Buł

garów tworzył silne państwo od V w., zrazu na płn. brzegach m. Czarnego, a potem przesuwa się wzdłuż zach. brzegu, by w 679 r. przejść Dunaj. Nieliczni, lecz mający dobrą organizację wojenną, Bułgarzy potrafili podbić osiadłe na płd. od Dunaju szczepy słowiańskie, ale rychło sami ulegli slawizacji, zachowując tylko swą nazwę, a przyjmując język i zwyczaje płd. Słowian. W ekspansji ku płd. Bułgarzy zwycięsko walczyli z Bizancjum, zwłaszcza za Kruma (802—14), zdobywając całą obecną B. po Adrjanopol. Zarazem rozszerzali się Bułgarzy ku zach. do Śremu, podbijając szczepy serbskie, oraz do Panomj i, aż po Cisę. Borys, 853—889, przyjął w 865 chrzest z Konstantynopola. Sprzymierzał się to z W Morawą przeciw Ludwikowi Niemieckiemu, to z tym ostatnim przeciw Rościsławowi morawskiemu i walczył, naogół nieszczęśliwie, z Serbami i Bizancjum. Bizancjum pozostawiło ochrzczonym Bułgarom ich posiadłości, zajmujące ⁹/a płw. Bałkańskiego. Za Symeona, 893— 927, B. osiąga maksymalny rozwój swego obszaru, opierając się na płn. o Dniepr i Karpaty, na zach. o Cisę, Drinę i Adrja-tyk, a na płd. zajmując Tesalję i większą część Tracji. Symeon ogłasza się w 918 cesarzem i usamodzielnia Cerkiew bułgarską od Konstantynopola. Ale po jego śmierci B. szybko traci siły, wstrząsana buntami ludu przeciw szlachcie i herezji boguinil skiej przeciw Cerkwi, różne obszary odpadają, aż wkońcu w 972 r. B. traci polityczną i kościelną niezależność, stając się ponownie prowincją cesarstwa Wsch.-Rzymskiego. Jedynie zach. część Symeonowej B., tj. środek płw. Bałkańskiego, utrzymała pewną niezależność, a potężny car Samuel (980 —1014) potrafił niebawem stworzyć nowe wielkie państwo słowiańskie, obejmujące całe niemal terytorjum, jakiem władał Symeon, tylko bez płd. części obecnej B., a zato powiększone o Bośnię z Humem (Hercegowiną). To, t. zw. Zach.-Bułgarskie Carstwo, ze stolicą w Ochridzie, o charakterze buł-garsko-serbskim, mające także niezależną Cerkiew, również upadło po śmierci Samuela, pod ciosami cesarza Bazylego II „Bułgarobójcy", który ostatecznie pokonał opór Bułgarów w 1018 r. Jeszcze raz wywalczyli sobie Bułgarzy niezależność z końcem XII w. (1185 i n.). „II Carstwo Bułgarskie" rozszerzyło się znacznie za Kalojana, 1197—1207, sięgając na zach. poza rz. Morawę i po Ochrid, a w 1204 Ka-lojan uzyskał koronę królewską od papieża. Iwan Asćn (Asjan) II, 1218-—1241, podbił prawie całą Serbję, Albanję, Epir, niemal całą Trację. Znów za jego następców B. słabnie, traci zdobycze na zach. na rzecz Serbji, która przez zwycięstwo pod Wel-buźdem (Kjustendil), 133°. utwierdza swą pizewagę nad B. Za Iwana Aleksandra, 133¹—^X37L B. zajmuje mniej więcej ten sam obszar, co i obecnie, powiększony

0    Dobrudżę do ujść Dunaju. Najazd Turków zniszczył i to drugie państwo bułgarskie, 1393—1396- Odtąd B. pozostaje przez 4*/a stulecia pod władzą Porty. Wyniszczony wojnami, poddany wyzyskowi tureckich właścicieli ziemskich i greckiego duchowieństwa naród bułgarski stracił wszelką możność rozwoju, zachowując tylko poczucie narodowe, wiarę i język. Nieliczne drobne powstania nie mogły zmienić położenia B. W XIX w. zaznacza się, pod wpływem Rosji 1 Zachodu, prąd dążący do kulturalnego i politycznego odrodzenia narodu, przyczem, po r. 1840, przyczynia się do wzmocnienia tego prądu akcja po' ska: ks. Adam Czartoryski zwraca uwagę Francji na znaczenie kwestji bułgarskiej, stara się o podniesienie stanu oświaty w B.

1    o wprowadzenie tam Unji. Ochotnicy bułgarscy walczą w polsko-kozackiej formacji Czajkowskiego 1853—6. Kontrakcja losyjska sprawiła, że akcja polska się nie powiodła.

2. Bułgarja niepodległa do wybuchu wojny światowej. W 1870, staraniem Rosji, Forta uznaje najpierw odrębność B. w dziedzinie kościelnej, wyodrębniając z pod władzy patrjarchatu ekumenicznego Egzar-chat bułgarski, obejmujący większość słowiańskich ziem Turcji. Wielkie powstanie (876 r. krwawo stłumiono, ale Mocarstwa postanawiają interwenjować i konferencja ambasadorów w Stambule projektuje auto-nomję dla B., podzielonej na dwie prowincje. Porta nie zrealizowała tego projektu. Rosja postanawia oswobodzić B. i po zwycięskiej wojnie 1877-8 narzuca Turcji pokuj w San-Stefano (Yesil-kóy), 3. III. 1878, mocą którego (art. 6—11) miało powstać autonomiczne księstwo B., wasalne w stosunku do Turcji, w granicach (art 6) obejmujących ok. 175 tys. km*, t. j. dzisiej-