Magazyn6
9501

CŁA

687

Posługiwanie się cłami, jako narzędziem nietylko fiskalnem, lecz także polityczno-handlowem, jest zdobyczą raczej nowszych czasów, wiąże się z rozwojem państw nowożytnych i nacjonalizmu gospodarczego, który, w zastosowaniu do polityki celnej, otrzymał w ekonomj i nazwę protekcjonizmu celnego.

Wypada przeto zwrócić uwagę na ewolucję pojęcia i zastosowania ceł. Rola fiskalna ceł jest dawniejsza od roli politycz-no-handlowej. Na przykładzie Polski badania w szczególności Stanisława Kutrzeby, Jana Rutkowskiego, Tadeusza Korzona, Romana Rybarskiego wykazały, że cła w dawniejszej Polsce (najwcześniejsze badania odnoszą się do wieku XIII) można było określić jako opłatę, pobieraną od przedmiotów, które przechodzą przez komorę, t. j. przez pewien punkt przy drodze, niezależnie od pochodzenia przedmiotu (zagranicznego czy krajowego). Z tego wynika, że przy przebywaniu większej ilości komór, zwłaszcza różnych prowincyj kraju, cła mogły być płacone parokrotnie. Nie istniały przytem ogólne taryfy, ogłaszane przez władze i mające znaczenie dla wszystkich komór celnych — przeciwnie, taryfy były specjalne dla każdej komory zosobna. Nadto taryfy rozciągały swoją moc tylko na pewną kategorję osób, przechodzących przez komorę. Zwolnienia od danych opłat dotyczyły zarówno pewnych kategoryj osób zagranicznych (na mocy umów), jak krajowych (w w. XVI na mocy przywilejów królewskich szereg wielkich miast oraz z zasady szlachta i duchowieństwo). Sposób pobierania ceł wskazywał również na ich fiskalne pochodzenie: płaciło się (początkowo w naturze) od środka przewozowego (konia, wozu) najczęściej ogólnie, niezależnie od rodzaju towaru, potem pojawiały się pozycje specjalne, niejako zróżniczkowane i określone już od jednostki właściwej w tych czasach danemu towarowi (np. od postawu sukna, kamienia korzeni, kawałka wosku, ioo skór i t. p.). Z czasem pozycje specjalne zupełnie zastępują pozycje ogólne i pierwotne myta, pobierane przez panującego, lub, na podstawie królewskiego przywileju, przez poszczególne osoby za określone usługi (np. za utrzymanie drogi, mostu, promu), zbliżają się, przynajmniej pod względem formy (podstawy wymiaru), do pojęcia ceł.

Z chwilą, gdy związek pomiędzy pobieraniem ceł a ich widomą przyczyną (oddawaną usługą) zostaje zerwany, gdy op>łatę różniczkują, w zależności od rodzaju towaru, a pobór koncentrują stopniowo wyłącznie w rękach panującego, a wkońcu za-stosowują tylko do towarów zagranicznych na podstawie jednolitej dla całego państwa taryfy, powstaje nowoczesne cło fiskalne, uzupełnione początkowo przez merkantyli-stów, później w szczególności przez ekonomistów szkoły narodowej w w. XIX cłami gospodarczemi, polityczno-handlowemi.

Cła w każdem piaństwie zebrane są w powną usystematyzowaną całość w taryfie celnej. Cła są usystematyzowane w taryfie celnej podług działów, względnie grup wytwórczości, poczynając od p>łcdów rolnictwa, przez kopialiny, do różnych produktów przemysłowych, przyczem kolejno numerowane „pozycje" taryfy celnej dotyczą określonych towarów z własnemi stawkami celnemi. W zakresie każdej grupy wytwórczości towary są usystematyzowane podług kolejnych stopni przerobu (faz produkcji). Np. w dziale włókienniczym mamy podział na grupy w zależności od rodzaju surowca (bawełna, wełna, jedwab i t. d.), a w każdej grupie zachowano kolejność pozycyj w zależności od fazy produkcji: surowiec, przędza, tkaniny. Cła w poszczególnych pozycjach, obejmujących daną fazę przerobu surowca, są jeszcze zróżniczkowane w zależności od stopnia wykończenia, gatunku i cenności przedmiotu. Zilustrujmy to na przykładzie ceł na wyroby włókiennicze bawełniane. Przędza bawełniana ma nietylko odrębne od tkanin pozycje z odrębnemi stawkami celnemi, lecz nadto jest podzielona na punkty, w zależności od stopnia wykończenia przędzy (osobno surowa, osobno bielona, osobno barwiona, osobno merceryzowana), a w zakresie poszczególnych rodzajów wykończenia jest jeszcze zróżniczkowana, w zależności od cienkości włókna, czyli t. zw. numeru przędzy. Tkaniny bawełniane są zróżniczkowane znowu, zależnie od stopnia wykończenia (surowe, bielone i t. d.) i w obrębie poszczególnych rodzajów (stopni) wykończenia — zależnie od bliższych cech, związanych jeszcze z wartością tkaniny, cech, różniących tkaniny od siebie nawet w ramach tego samego surowca i tego samego rodzaju wykończenia. Temi bliż-