Magazyn6
4601

838

DEFLACJA

dysproporcyj. Pojęcie to różni się jednak od pierwszego nietylko szerszym zakresem zjawisk, które obejmuje, ale również odmien-nenii założeniami w dziedzinie podstaw mechanizmu, który prowadzi do pewnych skutków, a więc i odmiennem ujęciem działania tego mechanizmu. Stąd pewne środki, które w pierwszem ujęciu należą do systemu de-flacyjnego, są sprzeczne z drugiem i odwrotnie.

D., jako zmniejszenie możliwości dysponowania środkami płatniczemi (pieniężna), może nastąpić czy to na skutek świadomej decyzji władzy państwowej, ewentualnie banku emisyjnego, czy też samorzutnie. Pośrednią formą jest d., wywołana przez restrykcje kredytowe banków. Zresztą formy te łączą się zwykle i uzupełniają, możliwe są więc formy pośrednie. D. na skutek świadomej decyzji władz następuje zwykle po uprzedniej inflacji (w formie mniej lub więcej widocznej) i dla przeciwdziałania ujemnym skutkom tejże (podniesieniu cen, ujemnemu bilansowi handlowemu i płatniczemu, ucieczce złota zagranicę, groźbie załamania waluty). Środkami działania w tym wypadku są, zależnie od charakteru poprzedzającej inflacji: wycofywanie pieniędzy papierowych przy jedno-czesnem zmniejszaniu przez państwo swych zobowiązań; restrykcje kredytowe przez podniesienie stopy dyskontowej, kontyngentowanie kredytów etc.; wreszcie wszystkie te środki razem wzięte. D. taka łączy się często z podniesieniem podatków, co z jednej strony ma dostarczyć środków na spłatę zobowiązań państwa, z drugiej bezpośrednio zmniejsza ilość środków płatniczych w obiegu.

Do tego typu należą z bardziej znanych: d. angielska z lat 1921—25, d. czechosłowacka z lat 1919—23 i szereg innych.

D., wywołana przez samorzutne restrykcje kredytowe banków, zjawia się również po inflacji pewnego rodzaju — inflacji kredytowej. Motywem jej jest chęć zachowania płynności ze strony banku, obawa przed nadmiernem (w stosunku do rezerw kasowych) rozszerzeniem i ewentualnem zamrożeniem kredytów. Cofnięcie lub ograniczenie, względnie podrożenie kredytów skłania lub zmusza do zlikwidowania pozy-cyj zwyżkowych i powstrzymuje od zawierania nowych interesów — wpływa więc na zmniejszenie obrotów i zniżkę cen.

D. samorzutna może powstać bądź to na skutek znaczniejszego i trwającego czas dłuższy odpływu kruszcu zagranicę (szczególnie przy obiegu kruszcowym i małym rozwoju bankowości), bądź też wskutek kurczenia się obrotów przy złej konjunktu-rze i depresji, wywołanej przez jakiekolwiek przyczyny. Kurczenie się obrotów powoduje mniejsze korzystanie z kredytów, a w związku z tern z kredytowych środków płatniczych. Mechanizm działania jest tu więc analogiczny do poprzedniego wypadku.

D. samorzutna często powstaje w związku z d., świadomie przeprowadzoną przez władze lub powstałą na skutek restrykcyj bankowych. Może ona być właśnie zjawiskiem przystosowania się do warunków, stworzonych przez zarządzenia deflacyjne, które odgrywają niejako rolę pośredniego ogniwa pomiędzy właściwą przyczyną d. a nią samą; np. wpływ odpływu kruszcu może się przejawić za pośrednictwem restrykcyj kredytowych banków. Może ona też być skutkiem depresji, wywołanej przez zarządzenia deflacyjne. We wszystkich tych wypadkach pogłębia ona skutki d., wywołanej zgóry i od tego, czy nastąpi, zależy w znacznym stopniu skuteczność ostatniej. Naogół jednak nie można tych rzeczy ujmować zbyt schematycznie. Pomiędzy wielkością obrotów, wysokością cen, wielkością udzielonych kredytów i ilością środków płatniczych zachodzą stosunki wzajemnego oddziaływania i wzajemnej zależności i nie-zawsze możliwe jest ustalenie kierunku stosunków przyczynowych. Uwaga ta ma znaczenie dla kwestji, w jakim stopniu można świadomą akcją państwa lub banku przeciwdziałać samorzutnej d. Jeśli mamy do czynienia z pieniądzem złotym, którego pełna wartość ma być bez żadnych ograniczeń utrzymana, przeciwdziałanie takie musi być bezskuteczne. Ale nawet przy pieniądzu papierowym, wymienialnym z ograniczeniami, niezawsze ma ona widoki powodzenia. Oczywiście państwo ma zawsze możność wypuszczenia dowolnej ilości niewymienialnego pieniądza papierowego i wprowadzenia go w obieg drogą wydatków budżetowych; próba jednak powiększenia ilości pieniądza drogą oj>eracyj czysto gospodarczych może się nie udać, jeśli d. powstała na skutek kurczenia się obrotów, wywołanego przez przyczyny niemonetarne, których działanie trwa w^r dalszym ciągu.