Magazyn6W901

575

HANZA

czas w rękach Hanzy, która miała tain swój kantor. Kupcy krakowscy korzystali w Briigge z praw kupców hanzeatyckich. Poza tem Kraków nie był zainteresowany sprawami Hanzy. Jego luźny stosunek do Hanzy miał także swą przyczynę w silnej władzy monarszej w Polsce w XV i XVI wieku, którą miasta były krępowane. W połowie XVI wieku zrywa się wszelka łączność Krakowa z Hanzą. Z Warszawą Han-zeaci utrzymywali stosunki handlowe już za książąt mazowieckich. Stosunki te stały się żywsze w końcu XVI wieku, gdy polski handel zagraniczny wziął wyraźny kierunek na Bałtyk.

Początków Hanzy należy się dopatrywać w związkach kupców niemieckich czyli „Hanzach" poza granicami Niemiec. W XII-tym, a nawet XI-tym wieku istnieją takie skupienia kupców niemieckich w Londynie, gdzie już około roku i ooo uznano „ludzi cesarskich" „fur wurdig guter Gesetze". Szczególne znaczenie w historji Hanzy posiada stowarzyszenie kupców niemieckich w Wisby na wyspie Gotland, powstałe w XII wieku, ponieważ jako pierwsze skupia w sobie kupców z różnych stron dolnych Niemiec, a nietylko obywateli jednego miasta i jego najbliższej okolicy, jak inne „Hanzy".

Szereg układów, zawieranych pomiędzy poszczególnemi miastami, ma na celu ochronę dróg handlowych przed rozbójnikami, wspólną obronę składów towarowych w miastach obcych, uzyskiwanie w tych miastach przywilejów handlowych i t. p. Jednym z najważniejszych wśród tych układów jest traktat przymierza z r. 1241 między Lubeką a Hamburgiem, zawarty w celu ochrony szlaku handlowego od Łaby aż do rzeki Trawy i żeglugi na tych rzekach. Rok ten uważano często za datę powstania Hanzy. Większe znaczenie jednak od tego układu dla powstania Hanzy ma ścisły związek, w jakim się wkońcu XIII w. jednoczą t. zw. miasta wendyjskie (wendische Stadte, slavische Seestadte, civitates maritimae): Lubeka, Hamburg, Rostock, Stralsund, Wismar, Liineburg. One to wraz z Bremą i Gryfją (Greifs-wald) stanowią^ trzon związku. Nazwa „miasta wendyjskie" pochodzi stąd, że miasta te położone były w dawniejszych ziemiach Wendów.

Ustrój Hanzy nie opierał się nigdy na trwałych statutach związkowych. Wspólna siła zbrojna nie istniała. Hanza nie prowadziła też nigdy wojen, w których by brali udział wszyscy jej członkowie. Stosunkowo większą konsolidację osiągnął związek przez zawarcie t. zw. „Kólner Konfódera-tion" w r. 1367 przeciwko królowi duńskiemu Waldemarowi IV, którego związek zwycięża, zdobywając Kopenhagę w r. 1368 (pokój w Stralsundzie w r. 1370).

Związek dzielił się początkowo na trzy główne dzielnice (wendyjska, gotlandzka, prusko-westfalska), od XVI w. zaś na 4 (wendyjska, westfalska, saska, pruska). Gdańsk, Elbląg i Toruń należały do pruskiej dzielnicy Hanzy. Podział na dzielnice (Quar-tiere) miał głównie znaczenie dla zarządu kantorami związkowemi zagranicą. Głową związku stała się Lubeka. Przyczyniły się do tego różne momenty, a w szczególności korzystne położenie geograficzne Lubeki, rola, jaką odegrała ona przy ukształtowaniu się Hanzy, i wreszcie to, że była ona instancją apelacyjną dla wielu miast, rządzących się prawem lubeckiem. Lubeka przewodniczyła na zjazdach, przechowywała przywileje, prowadziła korespondencję dyplomatyczną związku i t. p.

Sprawy wspólne omawiano na zjazdach ogólnych (Hansetage). Protokóły z uchwał zjazdów ogólnych (Hansarecesse) mówią o miarach, wagach, monetach, służbie marynarza, zwyczajach handlu morskiego,

0    administracji kantorów oraz o obronie

1    uzyskaniu przywilejów handlowych.

Prawo publiczne (statuty), na którem

opierała Hanza swój byt, roi się od sprzeczności, niedomówień i wyjątków. Przez cały czas istnienia związku trwa walka między partykularyzmem miast a zasadą centralistyczną. W tej walce odróżnić można trzy okresy. W pierwszym okresie, który trwa mniej więcej do r. 1370, zdawało się, że zwycięży zasada, w myśl której uchwała większości miast obowiązywać będzie wszystkie. Lecz już nawet wspomniana konfederacja kolońska z 1367 r. zawarta zostaje tylko między częścią miast hanzeatyckich (między innemi także Toruniem).

W okresie drugim, trwającym od mniej więcej 1370 r. do końca XV w., dochodzi początkowo do gwałtownych wstrząsów wewnętrznych. W roku 1412 powstaje nawet „Gegenhansa" pod przewodnictwem Hamburga i dopiero w r. 1418 zawarta zostaje nowa konfederacja powszechna. Statuty