Magazyn6t501

741

INWESTYCJE

stęp techniczny nie jest równomierny i nie da się ściśle przewidzieć. Stopa amortyzacji fizycznej daje się przewidzieć i przeliczyć na rachunek ścisły — starzenie się nie jest przewidzialne. Zakładając gospodarkę planową, możemy stwierdzić, że sumy, poświęcane na postęp techniczny w poszczególnych gałęziach, płynąć będą z ogólnych funduszów przeznaczonych na oszczędzanie, natomiast sumy te nie mogą pochodzić z kwot przewidzianych w cenie produktu. Przy wolnym wyborze dóbr cena odpowiada skali gustów nabywców w granicach ich dochodów; czy w cenie tej zawierać się będzie kwota przeznaczona na odmłodzenie (nie odnowienie) urządzeń wytwórczych, to zależy od polityki cen oraz systemu preferencji nabywców. Równowagę systemu oraz maksymalizację produktu osiągnie się wówczas, kiedy u konsumentów nastąpi wyrównanie krańcowych użyteczności dóbr z cenami, w sferze produkcji zaś produkty otrzymane za ostatnie kwoty zużytego kapitału w poszczególnych zastosowaniach będą jednakowe oraz proporcjonalne do cen angażowanych czynników produkcji.

W systemie doskonałej konkurencji mamy do czynienia jedynie z utrzymaniem kapitału, a więc jedynie z zużyciem fizycz-nem; w tym systemie cena pokrywa jedynie koszty plus normalny zysk, nie mogą więc tworzyć się z procesów rynkowych fundusze na finansowanie odmładzania.

Przy konkurencji monopolistycznej oraz w systemie konkurujących monopoli stopień możliwości finansowania postępu technicznego zależy od relatywnej siły pozycji monopolistycznej: im większa ta siła, tern większe zyski, a więc — ceteris paribus — większe możliwości postępu technicznego.

Amortyzacja na zużycie, jeżeli kapitał ma być utrzymany w całości czyli odnawiany, musi stanowić składnik kosztów i zawierać się w cenie produktu jedynie w t. zw. przez Marshalla długich okresach czasu — in the long run. W okresach krótkich przedsiębiorca gotów jest sprzedać produkt po cenie nie zawierającej amortyzacji, powinien on bowiem pokryć koszty jedynie rzeczywiście wydatkowane w procesie pro-dukcj. czyli koszty bezpośrednie. Przedsiębiorca liczy, że w następnym okresie układ rynku pozwoli na odpowiednio większe ceny. W przeciwnym wypadku albo nastąpi sanacja przedsiębiorstwa, albo zmiana jego spółczynnika technicznego lub rozmiarów, albo zmiana składu zastosowanych czynników produkcji np. zastąpienie drogiej pracy maszynami i t. p.

4. Stosunek inwestycji bezpośrednio rentownych do pośrednio rentownych. Stosunek ten nie da się ustalić na podstawie normalnej kalkulacji, ponieważ niesposób obliczyć krańcowej produkcyjności kapitału ulokowanego np. w budowie dróg automobilowych. Niemożliwość rachunku gospodarczego istnieje zawsze tam, gdzie usługi, wy twarzane przez dane urządzenie produkcyjne, nie są sprzedawane na rynku, a więc zwrot kosztów i amortyzacja odbywa się nie przez operacją rynkowe. Budując pewne ogólne urządzenia gospodarcze, jeżeli nawet nie wchodzą w grę motywy polityczno-wojskowe, czyni się to nietylko dla zwiększenia obliczalnego w cenach i kosztach produktu społecznego, lecz również dla zwiększenia dobrobytu. Dobrobyt zaś nie jest wymie-rzalny, ponieważ obejmuje nietylko obli czalne wielkości gospodarcze, lecz również wartości niewymierzalne np. estetyczne Piękna droga automobilowa, estetycznie obsadzona zielonością, daje nietylko walory ekonomiczne, lecz i krajobrazowe, turystyczne. Dla właściwej proporcji między i bezpośrednio i niebezpośrednio rentownemi nie wystarcza rachunek gospodarczy, wchodzi tu bowiem w grę „pogląd na świat“ rządzącej grupy społecznej. Można sobie łatwo wyobrazić społeczeństwo, które z ogólnego produktu relatywnie wiele przeznacza na budowę dróg automobilowych lub pomniki dla ludzi zasłużonych, gdy sprawność aparatu wytwórczego (.pod kątem widzenia aktualnej techniki) pozostawia wiele do życzenia; w tym wypadku dobrobyt nie jest powszechny, jest wybitnie klasowy lub grupowy i jego wzrost odbywa się kosztem obniżenia stopy życiowej pozostałych grup społecznych.

Lecz pwócz i. ogólno-gospodarczych, których usługi nie są sprzedawane na rynku, istnieją i. realizujące na rynku produkowane dobra lub usługi np. koleje żelazne. Powszechność tych urządzeń nie jest tak znaczna, jak np. powszechność dróg, a korzystanie z ich usług bezpośrednio i obliczalnie wywiera wpływ na rentowność p>ew nych transakcyj gospodarczych. Gdyby ist niały opłaty za korzystanie z dróg publicznych, koszty przejazdu byłyby wliczone w cenę przewożonych towarów, podobnie jak koszty frachtów kolejowych. Sądzić na-

48

■ncyklopedja iank politycznych.