P1130650 resize

Dziś jeszcze nie da się ściśle określić zasięgu kultury mierzanowickiej w kierunku zachodnim, północnym i północno-wschodnim. Na podstawie jedynie luźnych znalezisk przypuszczać można, że obejmuje ona także bezpośrednie obrzeżenie Wyżyny Małopolskiej, granicząc bądź też przenikając się z zespołami kulturowymi o cechach schyłkowo-sznurowych, a przede wszystkim kultury Chłopice-Veselć, której elementy poza terenami lessowymi dorzecza górnej Wisły trwają aż do samego końca okresu wczesnego brązu. Dzieje się to na pewno na obszarach piaszczystych nad górną Pilicą i Kamienną. W kierunku północno-wschodnim kultura nasza wchodzi prawdopodobnie na teren Wyżyny Lubelskiej, a we wschodniej jej części styka się z kulturą strzyżewską (ryc. 12, 13).

Kulturę mierzanowicką można podzielić na podstawie ceramiki z osad na 3 grupy, a mianowicie: sambo-rzecką, pleszowską i iwanowicką. Pierwsza z nich obejmuje głównie Wyżynę Sandomierską, sięgając na zachodzie mniej więcej po Nidę. Dwie następne występują w zachodniej części Wyżyny Małopolskiej oraz na Pogórzu Wielickim i w Beskidzie Sądeckim. Grupy te, jak się obecnie wydaje, nie są sobie całkiem współczesne. Będzie jeszcze o tym mowa w dalszej części niniejszego rozdziału. Na razie omówimy poszczególne dziedziny kultury mierzanowickiej łącznie we wszystkich trzech grupach.

Osady

Nasze rozpoznanie położenia, wielkości i wewnętrznej struktury osad nie jest jeszcze pełne; wynika to z frag-. mentarycznego stanu ich zbadania. Większe osady były, jak się zdaje, lokowane przeważnie na wierzchołkach lub nasłonecznionych stokach wzniesień, jednak zawsze w pobliżu dolin rzecznych. Niektóre z nich były już z natury obronne. Na najpełniej dotąd przebadanej, tak właśnie ulokowanej osadzie w Iwanowicach stwierdzono poza tym istnienie rowu (głębokości do 3 m, szerokości 5-7 m), któremu pierwotnie musiał odpowiadać wał ziemny, powstały chociażby z gliny wybranej przy jego kopaniu. W celu dodatkowego utrudnienia przejścia przez suchy chyba rów rozmieszczono na jego dnie dość gęsto pale, przeplatane być może łoziną, a także układano poziomo żerdzie zapewne z nie obciętymi całkiem gałęziami (rodzaj używanych dzisiaj ostrewek do suszenia siana) stanowiące rodzaj zasieku. Otaczanie osad głębokimi rowami i wałami jest zjawiskiem rozpowszechnionym w początkach epoki brązu na terenie Kotliny Karpackiej. Tak ufortyfikowane osiedla (lub też z rowami broniącymi tylko części osady) występują między innymi w kulturze hatvańskiej (N. Kalicz 1960, 1968) na Węgrzech i otomańskiej w Rumunii (ryc. 11). W kulturze mierzanowickiej znamy też osady położone nisko, na terasach rzecznych tuż nad dolinami zalewowymi rzek, które jednak rozmiarami wydają się ustępować osiedlom na wzgórzach (ryc. 16). W niektóiych regionach wyżyn lessowych ten typ nizinnego położenia osad wyraźnie przeważał. Na piaskach Niecki Nidziańskiej osady lokowano z natury rzeczy na nadrzecznych wydmach, kępach i innych suchszych miejscach. Sądząc po rozrzucie materiału powierzchniowego były one nieduże, niejednokrotnie sprawiają wrażenie obozowisk.    I

Z większymi osiedlami typu Iwanowice związane były mniejsze filialne lub sezonowe obozowiska zakładane w miejscach wypasu bydła, oddalonych prac polnych albo eksploatacji złóż surowca krzemiennego (ryc. 13). Z tą ostatnią czynnością wiążą się niechybnie ślady krótkotrwałego pobytu ludności mierzanowickiej w niektórych jaskiniach jurajskich, np. „Nad Mosurem Starym, Dużej” w Grodzisku pod Ojcowem (E. Rook 1970, s. 64) lub w Tyńcu pod Krakowem (M. Fraś, J. Olszowski 1971).

Na terenie Wyżyny Małopolskiej obserwuje się koncentrację osiedli mierzanowickich wraz z osadami filialnymi

'/A - 1	*.7«	- 2
+ 1 u	•	- *

Ryc. 16. Położenie stanowisk kultury mierzanowickiej w rejonie Kotlinki Iwanowickiej

1 - osada, 2— llady —(vozią) osady, 3 - cmentarzysko. 4 - miejsca pojedynczych znalezisk zabytków

t — PraJUatoria ziem polskich ... t. Ili