Magazyn65401

50

KARELJA

ogólny stan budownictwa, oświata, kultura umysłowa i artystyczna, piśmiennictwo i prasa, kraj nie zna analfabetyzmu. Ogólny rozkwit i uprzemysłowienie miast: Wyborg (Yiipuri), założone w 1293, miasto portowe

0    średniowiecznych hanzeatyckich tradycjach i zabytkach, stolica K., bardzo uprzemysłowione, dziś po stolicy Finlandji Helsinki, najpoważniejszy, nowoczesny port załadunkowy w całej republice Finlandzkiej (81 000 mieszk.) Joensu, centrum spławu

1    skupu drzewa w środkowej K., (9 500 m.), Sordavala (5 000 m.) i Nurmes (1 000 m.).

W przeciwieństwie do, należącej do Republiki Finlandzkiej, K. Zachodniej, K. Wschodnia, znajdująca się pod rządami Z. S. S. R., jest krajem ubogim, niewyzyska-nym, choć przedstawiającym duże możliwości gospodarcze. Niski poziom kultury i oświaty, analfabetyzm dość powszechny, poziom życia ogółu ludności bardzo niski, brak komunikacji i dróg bitych. Na całym terytorjum K. Wschodniej istnieje zaledwie jedna linja kolejowa Petroskoi-—Murman, zbudowana nie dla potrzeb ludności, a wyłącznie dla celów strategicznych, pod koniec Wielkiej Wojny Europejskiej. W K. Wschodniej dwa większe miasta: stolica Petrozawodsk (Petroskoi) 15000 m. i Kan-nanlahti 10 000 m.

2. Historja i sprawy polityczne. Pierwsze ślady osad ludzkich, jakie znaleziono w K., pochodzą z VII w. po n. Chr. Są to osiedla rybackie Karelczyków nad połudn. zach. brzegiem jez. Ładogi. Plemiona fińskie, zaludniające zachodnią K. i Ostrobotnię, więcej podlegały wpływowi kulturalnemu Zachodu skandynawskiego, podczas gdy właściwi Karelczycy, więcej od nich oddaleni i osiedleni przeważnie w trudno dostępnych lasach i moczarach, w przeważającym stopniu ulegali wpływom wschodnim, co także wyraziło się w ukształtowaniu języka karelskiego, zbliżonego do rosyjskiego. Kwe-stja ścierania się wpływów Wschodu i Zachodu na terytorjum K. wyraziła się we wcześniejszem (w. X—XI) przyjęciu chrześcijaństwa przez K. Zachodnią, a pozostaniu K. Wschodniej w pogaństwie do XIII w. Osady pierwotnych Karelczyków z nad brzegów Ładogi przesunęły się wtedy ku zachodowi do rzek Ostrobotni i centralnej Finlandji. O ile jednak Finlandja właściwa, a potem i K. Zachodnia uległa zcza-sem wpływom tego Zachodu a przezeń i Kościoła Rz. Katol., o tyle K. Wschodnia przyjęła chrześcijaństwo obrzędu bizantyjskiego. Rozgraniczenie tych wpływów religijnych Szwecji na K. Zachodnią, a Moskwy na K. Wschodnią, było tak silne, że z chwilą opanowania w XVI w. całej Finlandji i K. Zachodniej przez reformację, K. Wschodnia pozostała przy prawosławiu, które w większości do dziś dnia wyznaje. Trzy kolejne wyprawy krzyżowe szwedzkie na Finlandję w ciągu XII i XIII w. doprowadziły do wcielenia początkowo całej K. do Szwecji. Wkrótce jednak potem, w r. 1323, na mocy pokoju szwedzko-moskiew-skiego w Schlusselburgu, K. uległa podziałowi między wojujące strony, wzdłuż rz. Saja, rz. Wuoksen i jez. Saima, w ten sposób, że terytorjum na południo-wschód od tej linji granicznej stało się własnością Wielkiego Nowogrodu. Miasto Wyborg, stolica K., należało do Szwecji a założony, w 992 r., przez greckich zakonników z góry Athos na wyspie na środku jez. Ładogi klasztor prawosławny Walam (Valamo), stał się punktem granicznym, w którym ścierały się wpływy szwedzko-finlandzkie i moskiewskie. Król szwedzki Gustaw Waza, dążąc do ustalenia granic z Moskwą zajął w latach 1523—1560 znowu całą K. na rzecz Szwecji i usilnie ją kolonizował, opierając się, tak jak i w Szwecji, o protestantyzm, i siłą wprowadzając wszędzie na tych ziemiach obrządek lute-rański. Akcja ta udała się w stosunku do katolików w Ostrobotni i w K. Zachodniej, którzy, dla celów natury polityczno-pań-stwowej utworzonego Wielkiego Księstwa Finlandzkiego pozostającego w unji personalnej ze Szwecją — podzielili widoki Gustawa I w zakresie jego polityki religijnej. Nie udała się ta polityka w K. Wschodniej, której ludność, odebrana Moskwie, była prawosławna i silnie do swej wiary przywiązana. Usiłowania Gustawa Wazy nawrócenia jej siłą na luteranizm, spowodowały gwałtowną reakcję w postaci gremjalnej emigracji miejscowej ludności na terytorjum moskiewskie, gdzie osiedliła się ona w okolicy późniejszej stolicy Rosji — Petersburga (całe wsie t. zw. czuchnów, pochodzenia karelskiego), a nawet na terytorjum Wielkiego Nowogrodu i Tweru. Wówczas całe wsie i parafje K. opustoszały, a nawpół dzikie okolice K. centralnej i wschodniej zostały skolonizowane przez plemiona skandynawskie Savo. Traktat pokojowy szwedzko-rosyjski w Stołbo-