Magazyn66701

63

KAROLINY — KARPATY

żeglarze mórz równikowych tysiące mil na Filipiny po żelazo, dając w zamian troki z włókien kokosowych. — W roku 1885 niemiecki okręt wojenny zaciągnął na wyspie Jap flagę cesarską. Hiszpanie zaprotestowali. Sąd rozjemczy papieża Leona XIII rozstrzygnął sprawę na korzyść Hiszpanów. Po wojnie hiszpańsko-amerykańskiej sprzedali Hiszpanie prawa swoje do K. i Marja-nów Niemcom za 17300000 marek traktatem z 12 lutego 1899 r. W październiku 1914 r. zajęła wyspy Japonja, która mocą traktatu Wersalskiego objęła K. jako mandat Ligi Narodów. Po wystąpieniu z Ligi Narodów Japonja mandatu nie zwróciła.

Wyspy K. leżą na uboczu wielkich dróg komunikacyjnych. Tylko Jap ma znaczenie jako łącznik kablowy między Szanghajem, Jawą a wyspami Hawajskiemi. Większe jest ich znaczenie strategiczne jako punkt oparcia naporu japońskiego w kierunku Austra-lji. Podważa jednak owo znaczenie bliskość wyspy Guam, jednego z wierzchołków amerykańskiego czworoboku (ąuadrilateral) strategicznego na oceanie Spokojnym. Pozycja strategiczna K. nie jest jeszcze skrystalizowana, jak wogóle układ sił na Pacyfiku.

Rola K. w gospodarstwie światowem ogranicza się do wywozu kopry i fosfatów. Kopry wywozi cały mandat japoński około 100 tys. q rocznie (1926/30 98000 q, 1931 no 000 q, 1932 88000 q). Na 1 mieszkańca jest to norma nieco niższa niż pospolicie na wyspach Oceanji. Poważnych ilości fosfatów (1933—1936 100 000 tonn) dostarcza wysepka Angaur, pokrywająca połowę produkcji imperjum japońskiego.

Literatura: Darwin Ch.t The structure and diatribution of coral-reefa. London 1842. — Deekem Die Karolinen. Berlin 1912.— Lutke Th. PVoyage autour du monde. 1835. — The Japan Yearbook. Tokyo 1931. Japan-Manchukuo. Yeorbook 1935.

Józef Haliczer.

Karpaty.

i. Uwagi ogólne. 2. Karpaty Zachodnie. 3. Karpaty Centralne. 4. Karpaty Wschodnie. 5. Karpaty Południowe. 6. Siedmiogród.

1. Uw" u ogólne. K. ciągną się otwartym łukiem długości i 400 km ku południowi. Od łańcuchów alpejskich, których są przedłużeniem, oddziela je dolina Dunaju koło Bratysławy, od Sudetów Brama Morawska (310 m), a na wschodnim krańcu od gór Bałkańskich odgranicza je ponownie Dunaj, płynący przez przełom zw. Żelazną Bramą. Powierzchnia K. wynosi 190 000 km* a szerokość waha się od no—350 km.

K. dzielimy na 3 części: K. Zachodnie od Dunaju po przełęcz Dukielską (502 m), K. Wschodnie po rzekę Dambowicę i K. Południowe po Żelazną Bramę. Górotwór ten składa się z zasadniczego wału górskiego, ciągnącego się nieprzerwanie od Dunaju do Dunaju oraz przyrośniętych doń masywów K. Centralnych i Siedmiogrodu.

Pod względem geologicznym należy wyróżnić w K. pięć pasów różnych utworów skalnych. Od północy licząc: 1) pas utworów neogeńskich (iły, piaski, piaskowce, zlepieńce); 2) szeroki pas utworów fliszowych (piaskowce, zlepieńce, łupki i margle wieku: kreda, trzeciorzęd); 3) wąski pas skalicowy (wapienie mezozoiczne); 4) trzony krystaliczne (łupki krystaliczne z intru-zjami granitu) z pokrywą mezozoicznych skał osadowych (wapienie, dolomity); 5) pas skał wulkanicznych (andezyty, tra-chity).

Skały osadowe zostały w trzeciorzędzie (miocen) w czasie wypiętrzania łuku karpackiego silnie sfałdowane i ponasuwane na siebie pod postacią płaszczowin (cieszyńskiej, godulskiej i magórskiej) oraz skib, szczególnie charakterystycznych dla tekto niki K. fliszowych. Równocześnie wskutek nasuwania się mas ku północy zostały przesunięte i wygięte w tym kierunku łącznie z całemi K. także masywy krystaliczne, a na południowej krawędzi łuku karpackiego wylały się na powierzchnię lawy wulkaniczne. W ścisłym związku z budową geologiczną pozostaje krajobraz K., to też można w nich wydzielić również kilka pasów o odmiennej rzeźbie: 1) pas północny o krajobrazie pagórkowatym (Pogórze, Podkarpacie) można podzielić na cztery części: a) od Dunaju po San, b) po Mołdawę, c) po Dambowicę i d) po Dunaj; 2) pas gór fliszowych budujących zasadniczy łuk K. Zachodnich i Wschodnich, o krajobrazie średniogór-skim, jednostajnym; 3) trzony krystaliczne o śmiałych formach oraz dużych wysokościach bezwzględnych i względnych, pood-dzielane głębokiemi kotlinami budują K. Centralne, Siedmiogród i K. Południowe; 4) pas wzniesień pochodzenia wulkanicznego, towarzyszących wewnętrznej krawędzi łuku karpackiego posiada formy dosyć łagodne, niekiedy typowo wulkaniczne (stożki, kratery).