Magazyn6
5301

149

KLIMAT

b)    podzwrotnikowego, wyróżniającego się okresem suchym i deszczowym, zależnym od zenitalnego stanowiska słońca. W pobliżu zwrotników, gdzie słońce raz w ciągu roku znajduje się w zenicie, występuje jedna pora deszczowa i długotrwała susza;

c)    monsunowego zaznaczającego się porą gwałtownych deszczów w okresie monsunu letniego i porą suchą w okresie monsunu zimowego. (Indje, półwysep Malakka, południowe Chiny, północne Borneo, północna Sumatra i Filipiny);

d)    pasatowego, występującego między 30° a 18⁰ szerokości geograficznej. Na półkuli południowej, w pewnych okolicach, dochodzi on do 5 równoleżnika. Opady są bardzo skąpe, niekiedy jednak bardzo gwałtowne. Temperatura jest wysoka, o silnych skokach w ciągu doby. Jest to zarazem strefa orkanów;

e)    pustynnego strefy gorącej, odznaczającego się względnem ubóstwem opadów (mogą one być niekiedy dość znaczne, lecz za małe w stosunku do temperatury). Deszcze są rzadkie, choć nieraz bardzo gwałtowne. Na półkuli północnej występuje on w strefie typu pasatowego. Na półkuli południowej obejmuje głównie Australję.

Klimat średnich szerokości geograficznych, zwany też umiarkowanym ze względu na średnią roczną temperaturę, odznacza się na półkuli północnej wielkiemi wahaniami lokalnemi oraz zmiennością kierunków wiatrów przy przewadze zachodnich. We wnętrzu mas kontynentalnych ustala się w zimie wyż barometrycz-ny, który powoduje mrozy; w lecie dość częste są upały. Ponieważ na półkuli południowej przeważają oceany, jest on bardziej jednostajny i posiada cechy k. morskiego. Na półkuli północnej, gdzie powierzchnie lądów i mórz są prawie równe sobie, powstały dwa typy tego k.: morski i lądowy. Krańcowo morski k. umiarkowany posiadają przedewszystkiem wybrzeża zachodnie, wybitnie kontynentalny wnętrza lądów. Oba te typy mają wyraźną porę zimową. K. taki jest nam w Polsce dobrze znany. Południowa część pasa k. umiarkowanego, na przejściu do międzyzwrotnikowego, nie ma zimy mroźnej, deszcze padają w zimie, lato jest suche. Jest to typ k. śródziemnomorskiego. Występuje on nad morzem Sródziemnem, w okolicach przylądka Dobrej Nadziei, w Chile, wybrzeżach stanu Kalifornji w St. Zjednoczonych, na południowo-zachodnim skrawku Australji oraz sąsiednich wyspach. Znaczne obszary pasa k. umiarkowanego zajmuje typ chłodnych pustyń. Występuje on w bezodpływowych, kontynentalnych kotlinach, zamkniętych górami krawędziowemu Opady tu są skąpe, lata gorące, zimy mroźne i często burzliwe. (Wnętrze Azji od Mongolji po morze Kaspijskie, Wielka Kotlina w Andach).

Klimat polarny różni się od umiarkowanego chłodniejszego nietyle mroź-nemi zimami, ile raczej chłodnemi latami, albowiem skąpe ciepło słoneczne zużywa się na topienie śniegów i lodów. Opady są małe, częstsze natomiast mgły, niekiedy w postaci igiełek lodu. Wywołują one załamania promieni słonecznych, w związku z czem występują tu różne złudzenia optyczne. W długie noce zimowe zdarzają się zorze polarne. Na przejściu do strefy umiarkowanej występuje pas klimatu podbiegunowego, o zimach wybitnie polarnych, lecz latach cieplejszych, aczkolwiek krótkich.

Klimat górski i wyżynny. W górach, w miarę wzrostu wysokości, dadzą się zauważyć również pasy klimatyczne, lecz szybko następujące po sobie. K. wysokich gór jest podobny do polarnego, wyżynny zaś do kontynentalnego. Cechują go silne różnice temperatur w ciągu doby i roku, wichry i suchość. Szczególną cechą k. górskiego i wyżynnego jest silne działanie promieni słonecznych z powodu czystości i rozrzedzenia powietrza. Prócz powyższego podziału istnieje jeszcze podział k. według zasięgu szaty roślinnej. W strefie pozatropikal-nej wyróżnia się cieplejszy i chłodniejszy k. leśny, stale wilgotny, k. stepowy wnętrz kontynentów, pustynny pozatropikalny, k. tundr i wiecznego mrozu.

Pomocniczą nauką klimatologji jest feno-logja czyli nauka o zjawiskach. Zajmuje się ona okresowemi pojawami życia roślin i zwierząt, związanemi z porami roku, np. czasu pojawiania się liści i kwiatów na drzewach, dojrzewania owoców, opadania liści, czasu zasiewu, zbioru siana, przylotu i odlotu ptaków, rui, snu zimowego i t. d. Badania dotychczasowe wykazały, że w miarę posuwania się ku północy ulistnienie pokazuje się u pewnych roślin o 4 dni później na każdy i° szerokości geograficznej t. j. iii km. Również w miarę posuwania się na wschód od brzegów oceanów, wiosna opóź-