Magazyn6
5701

153

KŁOBUKOWSKI ALEKSANDER — KNESEBECKA GRANICA

Hauptgebiete der Nationalbkonomie. 1925. — Ausgewahlte Werke. 1925.

Witold Tręmpczyński.

Knesebecka granica.

Granicą Knesebecka nazywany jest projekt podziału ziem polskich po pogromie Napoleona w r. 1812, opracowany w 1813 r. przez Karola Fryderyka barona v. d. Knese-beck, generała sztabu gen. pruskiego (ur. 1768 r., zm. 1848 r.)

30. XII. 1812 r. gen. York zawarł konwencję w Taurogach, której mocą korpus pruski przechodził na stronę rosyjską, król Fryderyk Wilhelm III, aczkolwiek jeszcze formalnie nie zerwał z Napoleonem, postanowił jednak nawiązać rokowania z Aleksandrem I w obawie przed aneksją Prus Wschodnich przez Rosję, oraz w nadziei odzyskania utraconych w 1807 r. terytorjów polskich. Do rokowań w tych sprawach wyznaczony został gen. Knesebeck, który otrzymał instrukcje poczynienia zabiegów o uzyskanie od Aleksandra I zapewnienia zwrotu Prusom wszystkich zabranych ziem, przedewszystkiem zaś tej części Ks. Warszawskiego, która przed r. 1806 należała do królestwa pruskiego. K. przybył 15. II. 1813 r. do głównej kwatery rosyjskiej w Kłodawie, gdzie niebawem oświadczył mu Aleksander, że pragnie przywrócenia Prusom „dawnej ich siły realnej" i zrekonstruowania ich proporcji geograficzno-sta-tystycznych, jednakże nie w ziemiach Ks. Warszawskiego, lecz w Saksonji, której króla chce ukarać za jego sojusz z Napoleonem. Ks. Warszawskie chciał Aleksander zatrzymać bez podziału pod berłem rosyjskiem. K. sprzeciwił się tej koncepcji, twierdząc, że bez ziem polskich Prusy nie będą stanowiły należytego „ensemble et un corps d’Etat“ i nie będą posiadały dogodnej granicy strategicznej od Rosji; na audjencji u cara 26. II. żądał gwarancji co do Prus Wschodnich, zwrotu dawnych Prus Południowych (departamentów poznańskiego, kaliskiego i warszawskiego) i przyznania połączenia ze staremi Prusami, proponując linję graniczną rosyjsko-pruską, która iść miała wzdłuż rzek: Przemszy, Pilicy, Wisły (od ujścia Pilicy do okolic Warszawy), Bugu, Nurca, Narwi, Biebrzy, ewentualnie Niemna. Jest to t. zw. linja albo granica Knesebecka, mająca dla Prus znaczenie przedewszystkiem strategiczne. Aleksander odrzucił wszakże ten projekt, zgadzając się jedynie na odstąpienie Prusom Poznańskiego w celu połączenia Śląska z Prusami. W dn. 26—27 II. t. r. zawarty został między Rosją a Prusami, bez udziału Knesebecka, traktat wrocławsko-kaliski w duchu propozycji carskich, potwierdzony w ogólnych zarysach przez traktat wiedeński 1815 r.

Atoli koncepcja Knesebecka zapadła głęboko w umysły pruskich polityków i military-stów. Była też wznawiana przy każdej możliwości zmian politycznych na wschodzie Europy. Podczas powstania 1830—31 r. widoki urzeczywistnienia „granicy Knese-becka“, podsuwane Rosji, w rozszerzonej nadto postaci, przez hr. Bernstorffa wydawały się o tyle realne, że sam Mikołaj I, w przystępie zniechęcenia wobec niepowodzeń wojennych, nakreślił plan odstąpienia ziem, położonych na zachód od Wisły, Prusom i Austrji. W owoczesnych projektach pruskich, które gorąco popierał gen. v. Clause-vitz, były wyższy oficer w służbie rosyjskiej, słynny teoretyk wojskowy, oraz sam twórca owej projektowanej „granicy", gen. Knesebeck, wyrażała się nietylko chęć obrony swego stanu posiadania w Poznańskiem na wypadek zwycięstwa polskiego, ale krył się również zamiar wyzyskania niepowodzeń rosyjskich dla poczynienia nowych zaborów.

W dobie wojny krymskiej prasa niemiecka ponownie wszczęła dyskusję nad granicą Knesebecka; gorącym jej propagatorem był niejaki Paul de Lagarde, który ze względów strategicznych i gospodarczych nawoływał do zagarnięcia przez Prusy ziem polskich aż poza Wisłę. Nieśmiertelny plan Knesebecka wznowiony został w czasie powstania styczniowego przez Bismarcka równolegle u rządu petersburskiego i czynników politycznych polskich. Podczas konferencji, mianej 4. II. 1864 r. z Aleksandrem Kło-bukowskim, późniejszy „kanclerz żelazny" wręcz wyraził propozycję wkroczenia wojsk pruskich do Królestwa i „tymczasowej" okupacji pewnych rozległych pasów nadgranicznych, a nawet wprost oświadczył, iż „kombinacja odstąpienia Prusom Polski po Wisłę i Narew już przed powstaniem była przez samą Rosję proponowana". Chodziło tutaj wyraźnie, bądź drogą „przyjacielskich" propozycji czynionych Rosji, zniechęconej do Polski, bądź nowym sposobem