Magazyn66101

257

KOMPLEMENTARNOŚĆ

ku użytek potraw potęguje się tylko pod wpływem użytku kwiatów i muzyki. Współzależność użyteczności dóbr może wyrażać się w tern, że pewne użytki wzmacniają się (k. pozytywna), lub też osłabiają się (k. negatywna). Naogół w nauce przez komple-mentarność rozumie się k. pozytywną; na pojęcie k. negatywnej używa się zwykle określenia „substytucja".

Pojęcie k. ma szczególną doniosłość dlatego, że przyczyniło się ono do pogłębienia i upowszechnienia innego pojęcia — elastyczności, które, wyrażając stopień zależności zmiany jednego elementu od drugiego, jest podstawowem pojęciem nowoczesnej teorji cen.

Pojęcie to ma szczególne znaczenie w nauce szkoły austrjackiej, t. zw. psychologicznej. Zostało ono najpierw rozwinięte jako k. techniczna (dóbr). Pojęcie k. stało się — zwłaszcza w zastosowaniu do wartości środków produkcji — podstawowem pojęciem teorji imputacji (Zurechnung) szkoły austrjackiej. Wprowadzone do nauki przez Mengera, zostało ono rozwinięte prze-dewszystkiem przez Bóhm-Bawerka, którego teorja imputacji opiera się w najszerszym zakresie (w węższym u Wie-sera i Mayera) na zasadzie dóbr komplementarnych. Wychodząc od wartości gotowego produktu, rozważanego jako wartościowe zestawienie elementów produkcyjnych, rozważa on sposób rozliczenia tej wartości między poszczególne środki produkcji, biorąc kolejno pod uwagę możliwość utraty względnie przyrostu ilości poszczególnych czynników produkcji. Przy możliwości dowolnego zastąpienia czynników produkcji odwołuje się on do ich wartości zastępczej w służbie innego produktu, przez co odsuwa tylko rozwiązanie problemu. Natomiast przy pewnej względnej sztywności układu czynników produkcyjnych, czynnikowi, którego utratę lub przyrost rozważa, przypisuje, jeśli już nie wartość całego produktu, to przynajmniej wartość tę, umniejszoną o przyczynek, jaki mogą dać pozostałe czynniki w innych zastosowaniach. Coprawda w ten sposób przyczynki, jakie zaliczyćby należało poszczególnym czynnikom produkcji, rozważane kumulatywnie, przekraczają wartość produktu; jednak zdaniem Bóhm-Bawerka w praktyce mamy do czynienia tylko z alternatywami ocen, a odnośne przyczynki są tylko podstawą dla najwyższych ofert, które doznają odpowiedniego uzgodnienia na rynku. Końcowy, upraszczający cale zagadnienie wniosek, oraz niezaprzeczony przez autora fakt, że z reguły czynniki produkcji mogą być stosowane w wielu gałęziach produkcji, odbiera większe znaczenie rozwiązaniu Bóhm-Bawerka. Wieser natomiast dąży do ustalenia „przyczynku produkcyjnego" czynników produkcji, rozważanych jako dobra komplementarne, poprzez ustalenie szeregu produkcyjnych kombinacyj, w których te środki występują i równań, wyrażających wartość ich produktu. Jest to jednak tylko matematyczne rozliczenie wartości produktu, sprzeczne z zasadą niewymier-ności wartości, dopuszczającej tylko porównywania; nie uwzględnia ono przy tern zagadnień czasu.

Kierunek matematyczny pierwszy docenił znaczenie k. psychicznej (choć nie stosował jeszcze tego terminu) przez wprowadzenie krzywych indyferencji w miejsce izolowanych skal użyteczności. Edgeworth, I. Fi-sher i Wicksell określają użyteczność dóbr jako funkcję użyteczności innych dóbr, np. użyteczność łączną dóbr o i b jako f (a, b). Podobnie Pareto, opierając się na krzywych indyferencji, docenia k. psychiczną. Zależność ta była powodem odrzucenia przezeń oparcia teorji cen na pojęciu użyteczności. Przyjemność, jakiej dostarcza konsumeja dobra, zależy według niego od konsumeji innych dóbr. Rozróżnia on już oba przypadki k., zarówno technicznej jak i psychicznej, jednak używa tylko określenia pierwszej — pojęcia dóbr komplementarnych; dla drugiej używa określenia „zależności użyteczności" (ophelimite). Podkreśla jednak względność zależności użyteczności, gdyż użyteczność jakiegoś dobra zależy przede-w'szystkiem od tegoż dobra, a dopiero w drugiej linji od użyteczności innych dóbr. Poza tern rozumie on, że w gruncie rzeczy istnieje ogólna współzależność użyteczności wszystkich dóbr i stąd trzeba rozpatrywać łącznie tylko te dobra, które nie dadzą się rozpatrywać oddzielnie (dobra komplementarne). Jednak i przy odrębnem rozpatrywaniu poszczególnych dóbr nie można zapominać o tern, że ich użyteczność zależy nietylko od ilości danego dobra, ale i od ilości innych dóbr. Tylko przy stosunkowo małych zmianach można przyjąć, że użyteczność dobra pozostaje w pewnym średnim związku w stosunku do innych dóbr i wtedy traktuie się ją jako zależną wyłącznie od danego dobra;