Magazyn60301

299

tonn brutto. Jednostką statystyczną może być statek, tonna rejestrowa brutto lub netto. Tonna rejestrowa jest to jednostka pojemności, równająca się ioo stopom angielskim sześciennym = 2,832 m^s. W ton-nach rejestrowych brutto mierzy się pojemność całego statku, gdy tymczasem w ton-nach rejestrowych netto — tylko pojemność tych jego części, które przeznaczone są na pomieszczenie towarów lub podróżnych. Oczywiście stosunek pojemności netto do pojemności brutto nie jest stały, zależąc od konstrukcji statku. To samo trzeba powiedzieć o stosunku ładowności (wyrażonej w tonnach wagowych) do pojemności. W dość grubem przybliżeniu można przyjąć, że pojemność netto stanowi 60% pojemności brutto, a jedna tonna ładowności (= 1000 kg) przypada na 0,75 tonn rejestr, netto. Badane bywają następujące cechy statystyczne: siła napędowa statku (parowiec, motorowiec, żaglowiec, przeznaczony do holowania), moc jego motorów, przeznaczenie statku, jego pojemność, rok budowy. Dane statystyczne zbierają odpowiednie urzędy, przeprowadzające rejestrację statków, oraz przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe, np. Lloyds.

Pracę taboru i przewozy uwzględniają: a) Obroty portów. Wchodzi tu w rachubę statystyka statków oraz statystyka towarów i pasażerów. W obu wypadkach oczywiście rozróżnia się wejście i wyjście względnie załadunek i wyładunek, a nadto żeglugę „wielką" od przybrzeżnej. W statystyce statków jednostką jest znowu statek albo też tonna pojemności. Cechy badane — to bandera (przynależność państwowa) statku, jego pojemność, siła napędowa, kierunek podróży. W statystyce towarów jednostką staje się tonna (wagowa) towaru. Klasyfikacji dokonywa się przedewszystkiem ze względu na rodzaj towaru, dalej ze względu na kierunek transportu i banderę statku. Mutatis mutandis to samo można powiedzieć i o statystyce ruchu pasażerskiego, gdzie rodzajowi towaru odpowiada klasa na statku lub charakter podróży (wydziela się emigrantów). Analogiczne do statystyki portowej dane są zbierane przy przejściu przez kanały morskie, b) Ruch statków i przewozy na nich. Stosuje się tu te same metody co w statystyce obrotów portowych, z tą jednak różnicą, że masa statystyczna obrotów portowych obejmuje wszystkie obroty w portach danego państwa bez względu na banderę

KOMUNIKACJA

statku, natomiast w wypadku obecnie rozpatrywanym masa ta rozciąga się na wszystkie rejsy (podróże) statków przynależnych do danego państwa, również i pomiędzy obcemi portami. Nie wszystkie państwa statystykę taką prowadzą, częściowo jest ona zbierana przez linje okrętowe. Wspomnimy jeszcze o statystyce wypadków. W Polsce dane statystyki żeglugi morskiej zbierają władze portowe i G. U. S.

6.    Żegluga powietrzna. Wiele państw nie uwzględnia w swych publikacjach żadnych danych o rozmiarach i urządzeniach portów lotniczych ani o taborze powietrznym, prawdopodobnie ze względów wojskowych (Polska podaje liczbę samolotów komunikacyjnych).

Dane dotyczące ruchu taboru i przewozów obejmują długość limj lotniczych, liczbę i łączną długość lotów, dokonane przewozy pasażerów, poczty i towarów — w tonnach i tonno-kilometrach względnie pasażero-ki-lometrach. Statystyki zabierają zwykle tylko linje lotnicze, pozostające jeżeli nie w posiadaniu, to pod silną kontrolą państwa.

7.    Rurociągi. Pośród rurociągów największą rolę odgrywają służące przesyłaniu ropy naftowej. Statystyka podaje długość przewodów, ilość ropy przesłanej oraz znajdującej się (w określonym momencie) w rurach.

8.    Poczta i telekomunikacja. Jakkolwiek

poczta obejmuje swoją działalnością również przesyłanie towarów 1 pieniędzy, to jednak głównem jej zadaniem jest przesyłanie wiadomości, które jest istotą telekomunikacji (telegrafu, telefonu, telewizji i ra-dja). Z tego względu, jak również dlatego, że w większości państw istnieje ścisły związek organizacyjny między pocztą a telekomunikacją, traktujemy te dwie gałęzie komunikacji łącznie.

Urządzenia pocztowe i telekomunikacyjne są nader różnorodne, odpowiednio do tego musi też być rozgałęziona ich statystyka. Terminem instytucje obejmuje się urzędy, agencje i t. d. jednostki, gdzie odbywa się zetknięcie klienteli z przedsiębiorstwem pocztowem. Oprócz podziału terytorjalnego (w Polsce według okręgów pocztowo-telegraficznych) stosuje się tu klasyfikację stosownie do rodzaju tych instytucyj (urzędy, agencje i t. d.), ich klasy oraz wykonywanej przez nie służby (pocztowa, telegraficzna, telefoniczna i t. d.). Statystyka polska podaje również dane o budyn-

20*