Magazyn63601

332

KONJUNKTURA

^w popycie na ręce robocze pod względem geograficznym lub zawodowym. Istnienie tego bezrobocia nie wywiera jednak żadnego wpływu na wysokość płac. Wprawdzie istnieją robotnicy pozbawieni pracy, ale nie są oni poszukiwani na rynku pracy, ponieważ zostali wyrugowani z procesów produkcji albo przez postęp techniczny, albo też robotnicy są poszukiwani w innym zawodzie lub w innym rejonie geograficznym. Pełne zatrudnienie istnieć może zresztą i wówczas, kiedy istnieją zakłady zatrudnione niecałkowicie, lub zakłady całkowicie nieczynne. Ze względu na sezonowość produkcji, zawsze istnieją zakłady, które w danym okresie czasu nie są zupełnie zatrudnione. Tem niemniej, istnienie niezatrud-nionej zdolności wytwórczej nie wytwarza dodatkowej podaży czynników produkcji. Mogą ponadto istnieć zakłady przestarzałe, które nie produkują, ponieważ mogły produkować jedynie przy wysokich kosztach, wyższych znacznie, niż przeciętnie panujące koszty w większości zakładów. Tak wysokie koszty mogłyby być pokryte jedynie wówczas, gdyby ceny silnie wzrosły, większość zakładów zaś, nie wytwarzałaby przy optimum produkcji, lecz znajdowałaby się w rejonie progresji kosztów. Rejon progresji kosztów oznacza, iż każde powiększenie rozmiarów produkcji prowadzi do wzrostu kosztów wytwarzania. Rejon progresji ko sztów osiągają zakłady po przekroczeniu optimum produkcji.

Przy pełnem zatrudnieniu czynników wytwórczych, zakłady wykazują normalną rentowność, t. zn. ceny pokrywają koszty, umożliwiając pełną amortyzację. Jednocześnie zyski są tak wysokie, iż opierająca się na zyskach akumulacja dyspozycji kapitałowych umożliwia utrzymanie normalnego rytmu postępu gospodarczego, czyli że zasób urządzeń wytwórczych jest nietylko odnowiony, lecz również odbywa się racjonalizacja istniejących urządzeń, odpowiadająca przeciętnej normie postępu technicznego, oraz odbywają się procesy ekspansji gospodarczej. Możnaby ustalić pojęcie normalnej ekspansji gospodarczej, zachodzącej wówczas, kiedy stopień akumulacji dyspozycji kapitałowych utrzymuje w równowadze wzrost konsumcji. W ten sposób osiąga się optimum wzrostu kapitalizacji, przy optimum wzrostu konsumcji.

Nadprodukcja oznacza niemożność pokrycia kosztów. Rozróżniać należy nadprodukcję częściową od nadprodukcji ogólnej. Zjawiska nadprodukcji częściowej zachodzą stale w życiu gospodarczem, skutkiem bowiem zmian ustaw lub w technice produkcji odbywają się nieustannie przesunięcia w charakterze produkcji. Wobec tego, w poszczególnych gałęziach lub w poszczególnych zakładach, utarg osiągnięty na rynku, nie wystarcza do pokrycia kosztów normalnych. Nadprodukcja ogólna jest zawsze wywołana przez procesy deflacyjne. Jednostronne niszczenie siły nabywczej powoduje spadek cen; w ten sposób utargi nie pokrywają kosztów, następuje zmniejszenie popytu i zmniejszenie produkcji.

3. Bodźce konjunktury. Ożywienie gospodarcze opiera się na działalności inwe-stycyjnej. Inwestycje zgruba można podzielić na inwestycje ogólno-gospodarcze, wytwarzające wyposażenia w kapitał całego gospodarstwa społecznego (drogi, koleje, elektryfikacja, meljoracja i t. d.), oraz inwestycje, wytwarzające dobra konsumcyjne. W krajach ekonomicznie nierozwiniętych, relatywną przewagę posiadają inwestycje ogólno-gospodarcze; kraje te są pod względem ekonomicznym „otwierane". Budowa linij kolejowych lub zakładów elektrycznych, regulacja rzek, „otwiera" kraj pod względem ekonomicznym. Lecz inwestycje tego rodzaju nietylko otwierają kraj, ale powodują jednocześnie szereg inwestycyj wtórnych, pochodnych. Szczególnie silne znaczenie dla wywoływania wtórnych inwestycyj posiada rozbudowa sieci kolejowej kraju, elektryfikacja, oraz motoryzacja. Podobne działania wywołują meljoracja oraz regulacja rzek. W wieku XIX czołową rolę w rozwoju ruchu konjunkturalnego miały inwestycje kolejowe, to też budowa dróg żelaznych była podstawą ożywienia. W miarę, jak kraj staje się w coraz większym stopniu zasobny w linje kolejowe, zelektryfikowany i zmotoryzowany, ciężar inwestycyj przenosi się raczej na produkcję dóbr konsumcyj-nych o charakterze trwałym. Kierowniczą rolę zaczyna grać raczej budownictwo mieszkaniowe oraz produkcja wszelkiego rodzaju urządzeń domowych, w szczególności przyrządów elektrycznych, w związku z mechanizacją gospodarstwa domowego. Postęp techniczny, oraz wzrost dochodu społecznego, prowadzą do udomowienia produkcji szeregu usług, które dawniej były nabywane na rynku. Własny samochód wytwarza usługi komunikacyjne, radjo — usłu-