Magazyn63801

334

KONJUNKTURA

przez zwiększanie kredytów wówczas, kiedy posiadają rezerwy większe, niż normalnie wymagane. Na podstawie rezerw płynnych, większych niż normalnie, może być zbudowana kilkakrotnie większa struktura kredytu. Granicą dla ekspansji kredytów przez banki prywatne, jest żądanie wypłat gotówkowych przez klientów banków. Rosnące żądania gotówki zmniejszają płynne rezerwy systemu bankowego i powodują żądanie pomocy ze strony banku biletowego. W miarę rozwoju ożywienia, wypłaty gotówkowe wzrastają, ponieważ rośnie liczba zatrudnionych robotników, rosną płace i zarobki, zwiększają się rozmiary wypłat detalicznych. Granice zaś ekspansji kredytu ze strony banku biletowego tkwią w funkcjonowaniu waluty. Ożywienie płatnicze przez ekspansję kredytów prowadzi do wzrostu cen, wysokie ceny krajowe powodują relatywne zmniejszenie eksportu i wzrost importu. Wzrost importu następuje również dlatego, iż realizowane inwestycje wymagają zagranicznych surowców, półfabrykatów lub narzędzi pracy. Bilans wypłat krajowych na zagranicę staje się coraz bardziej ujemny, co zagraża podstawom waluty. Wobec powyższego, bank biletowy musi zastosować restrykcje kredytowe. W ten sposób dochodzimy do punktu, w którym elastyczność podaży kredytów ze strony systemu bankowego zbliża się do zera. Jest to również koniec ekspansji konjunktural-nej.

Ustaliliśmy więc, że elastyczność trzech podstawowych elementów każdej k.: rynku pracy, zdolności wytwórczej oraz kredytu, maleje w miarę posuwania się ożywienia i dochodzi do kresu. Pomiędzy trzema opi-sanemi elementami istnieje niewątpliwie związek, który przypomina zasadę minimum Liebiga, zastosowaną do prawa zmniejszającego się przychodu w rolnictwie. Według zasady minimum, o stopniu aktywizacji poszczególnych elementów produkcji rozstrzyga obecność tego elementu, który znajduje się w minimum. Pomiędzy elementami produkcji istnieje określona proporcjonalność; jeden element aktywizuje inne w pewnej określonej proporcji. Nietrudno wywnioskować, iż brak robotników wykwalifikowanych może zahamować postęp ożywienia, jeżeli nawet elastyczność podaży siły nabywczej jest jeszcze stosunkowo znaczna.

5. Decyzje inwestycyjne. Dyspozycje kapitałowe są nabywane na rynku. Przedsiębiorca, inwestując, bądź nabywając zapas dóbr, rzadko kiedy rozporządza własnym kapitałem, najczęściej korzysta z kredytu. Cena kredytu, czyli stopa procentowa, posiada więc dla decyzyj inwestycyjnych przedsiębiorcy rozstrzygające znaczenie. Obniżająca się stopa procentowa rozszerza zakres rentownych inwestycyj oraz tranzakcyj gospodarczych i odwrotnie, podwyższenie stopy procentowej zwęża zakres rentownych inwestycyj. Inwestycje jednak nie są rentowne w chwili ich podejmowania; każda inwestycja sięga w dalszą lub bliższą przyszłość, dopiero w przyszłości może być rentowna. Przedsiębiorca bierze więc pod uwagę nie aktualną rentowność inwestycji, lecz przewidywaną. Rentowność inwestycji wynika z proporcji kosztów i cen. Odbiorca więc, zamierzając realizować inwestycje, musi wziąć pod uwagę ceny i koszty aktualnie istniejące, ceny i koszty przewidywane, oraz aktualnie istniejącą stopę procentową. Dopiero stosunek tych wielkości wskazuje przedsiębiorcy wysokość przewidywanej rentowności. O decyzji inwestycyjnej rozstrzyga więc nie sama wysokość stopy procentowej, lecz stosunek stopy procentowej do aktualnie istniejących proporcji cen i kosztów, w porównaniu do proporcji oczekiwanych. Rzecby można, że o decyzji inwe-stycyjnej rozstrzyga nie stan cen i kosztów oraz stopy procentowej, lecz ruch kosztów, cen i stopy procentowej. Naogół dopiero istniejący ruch tych wielkości gospodarczych pozwala na przewidywanie. Prócz tego, na decyzje inwestycyjne wpływają momenty, których nie da się przewidzieć. Są to różnego rodzaju ryzyka. Jest oczywiste, iż te ryzyka muszą znaleźć jakiś wyraz w obrachunku przedsiębiorcy. Ryzyka te zresztą działają nietylko po stronie popytu na dyspozycje kapitałowe, lecz również i po stronie podaży dyspozycyj kapitałowych. Krzywa popytu na inwestycje, albo krzywa decyzyj inwestycyjnych nie jest więc tylko funkcją cen i kosztów aktualnie istniejących, lecz również funkcją oceny przyszłości, przyczem na ocenę tę wpływa nietylko przewidywany ruch cen i kosztów, lecz ponadto przedsiębiorca inwestując musi brać pod uwagę przewidywanie wysokości stopy procentowej. Jeżeli przedsiębiorca wytwarza urządzenia wytwórcze, wówczas popyt na wyprodukowane przez niego maszyny zależeć będzie od wysokości stopy procentowej, czyli od podaży dyspozycyj kapitało-