Finanse p stwa Wypych06 307

Opodatkowanie przedsiębiorstw

podatku dochodowego. Należność podatkowa powstaje nawet wówczas, kiedy przedsiębiorstwo ponosi straty.

Zasadnicze różnice między różnymi konstrukcjami dotyczą dwu aspektów. Po pierwsze - trzeba odpowiedzieć, na pytanie czy podatek ten płacą wszyscy uczestnicy obrotu gospodarczego czy też tylko niektórzy, np. wyłącznie producenci dóbr finalnych lub tylko hurtownicy. Po drugie - czy podstawą podatku jest pełny obrót czy obrót zmniejszony o pewną wielkość.

Istotne dla konstrukcji podatku jest także to, czy stosowana jest jednolita stawka opodatkowania czy stawek tych jest więcej.

Uwzględniając powyższe aspekty opodatkowanie obrotów przedsiębiorstw może być realizowane za pomocą jednej z trzech formuł konstrukcyjnych. Są to następujące formuły:

1)    podatek wielofazowy brutto,

2)    podatek jednofazowy brutto,

3)    podatek wielofazowy netto.

Najważniejszą historyczną formułą, która miała powszechne zastosowanie w gospodarkach wszystkicłi państw świata była formuła podatku wielofazowego brutto. Ten schemat podatku obrotowego ma miejsce wówczas, kiedy nakładany jest na wszystkie towary i usługi i pobierany jest od wszystkich uczestników produkcji i dystrybucji, a także od całego obrotu (a więc brutto).

Przyjęcie takiej konstrukcji podatku powoduje, że narasta on kumulatywnie i stąd bierze się jego dniga nazwa - podatek kaskadowy. W rezultacie wywołuje on wiele niekorzystnych zjawisk, takich jak np.: parcie przedsiębiorstw do koncentracji pionowej produkcji bez względu na ekonomiczne uzasadnienie tj. mimo sprzeczności z zasadami specjalizacji i kooperacji produkcji.

Koncentracja pionowa pozwala zmniejszyć liczbę szczebli opodatkowania i tym samym obniżyć obciążenia podatkowe gotowego wyrobu. Oczywiście oznacza to zarazem niekorzystną strukturę cen, czyli stosunkowo wysokie ceny na wyroby, które w sposób nieunikniony produkowane są w długim cyklu produkcyjnym. Nierównomiemość obciążeń fiskalnych różnych dóbr i usług jest przy tym trudna do określenia. W sumie wady te hamują rozwój gospodarki. Tzw. rewolucja przemysłowa i technologiczna dwudziestego wieku najwcześniej napotkała w Europie Zachodniej na tę fiskalną barierę i zaowocowała swoistym wynalazkiem w dziedzinie ekonomii tj. podatkiem od wartości dodanej.

Wielofazowy podatek obrotowy netto to właśnie podatek od wartości dodanej. Ta konstrukcja polega podobnie jak poprzednia na obciążeniu podatkiem wszystkich uczestników obrotu. Objęte są nim wszystkie fazy cyklu produkcyjnego i dystrybucji. Z kolei odmiennie niż w poprzednim przypadku za podstawę naliczenia podatku przyjmuje się część a nie całość obrotu (utargu). Utarg jest więc zmniejszany a wydatki przedsiębiorcy, które już były obciążone podatkiem we wcześniejszych fazach, chodzi więc o utarg netto. Różnica, która została nazwana wartością dodaną nadała temu typowi opodatkowania dnigą popularną nazwę.²

Podatek obrotowy jednofazowy brutto nakładany jest na towary na jednym szczeblu produkcji lub wymiany, w stosunku do całego a więc brutto obrotu. Pozwala to uniknąć kaskadowego narastania podatku jak przy konstrukcji wielofazowego podatku obrotowego. Wtrąca jednak twórców systemu i uczestników procesu gospodarczego w trudny do rozwiązania dylemat wyboru szczebla opodatkowania. Opodatkowanie np. hurtu nie rozwiązuje problemu opodatkowania sprzedaży tych samych wyrobów przez producentów. Wybór finalnego producenta pozornie usuwa ten problem bowiem znaczną część wyrobów stanowią zarazem wyroby finalne i wyroby do dalszej obróbki (np. paliwa, węgiel, ale także niektóre narzędzia j przedmioty takie jak stolarka budowlana, listwy, bramy itp.) w zależności od przeznaczenia przez odbiorcę. W niektórych przypadkach podział ten jest niemożliwy lub wymagałby nadzwyczajnych przedsięwzięć organizacyjnych. Np. węgiel kupiony przez ogrodnika, który w kotłowni wytwarza parę na ogrzewanie domu mieszkalnego i szklarni.

Konstrukcje podatkowe, o których mowa mają na określonym etapie rozwoju gospodarczego ważne zalety. Dodatnia w omawianym ma np. tę zaletę, że dotyczy stosunkowo wąskiej liczby podatników, a zatem pozwala ograniczyć koszty poboru podatku.

Trzeba wreszcie wspomnieć, choćby krótko o jeszcze jednej konstrukcji podatkowej zaliczanej do grupy podatków obrotowych. Chodzi o tzw. akcyzę. Ustawa, która wdrożyła do systemu polskiego podatek od wartości dodanej jednocześnie wprowadziła działanie akcyzy.

Akcyza stanowi specjalne źródło dochodu państwa o szczególnej wydajności fiskalnej, obciąża bowiem najczęściej wyroby alkoholowe i tytoniowe oraz wyroby przemysłu rafineryjnego, perfumeryjnego. Ak-‘ Wc Francji gdzie po raz pierwszy go wdrożono do praktyki, nazwano go „Taxe sur la valeur ajoutec” - TVA.

307