Magazyn6
1701

609

CENA

równoważy przez zwiększenie konsumcji chleba, który jest tańszy od mięsa. Ale są to wypadki wyjątkowe, gdyż niezawsze musi to następować nawet przy dobrach zastępczych.

Teorja użyteczności krańcowej pozwala jednak nietylko na dowód tej własności, lecz wyjaśnia nam również dokładnie proces tworzenia się skali popytu. Każdy konsument bowiem wydaje swój dochód na zakupno różnych dóbr w ten sposób, aby osiągnąć ze swego dochodu maximum użyteczności całkowitej. Maximum to osiąga wówczas, jeśli dochód swój rozkłada na zakupno różnych dóbr tak, aby użyteczność krańcowa ilości dobra, jaką może nabyć za jednostkę pieniądza, była dla każdego dobra równa. W przeciwnym bowiem razie nie osiągałby maximum użyteczności, gdyż mógłby powiększyć osiąganą przez siebie użyteczność całkowitą, kupując mniej tego dobra, którego ilość, jaką można nabyć za jednostkę pieniądza, ma użyteczność krańcową mniejszą, a kupując wzamian więcej takich dóbr, których ilość ta ma użyteczność krańcową większą. Jest to prawo wyrównania się użyteczności krańcowych. Na podstawie tego prawa każdemu układowi cen dóbr konsumcyjnych odpowiada pewna ilość każdego dobra, nabyta przez konsumentów. Otrzymujemy w ten sposób dla każdego nabywcy skalę popytu. Przez dodanie tych skal popytu otrzymujemy rynkową skalę popytu, obrazującą związek zachodzący między ceną a ilością danego dobra, nabytą na rynku. Z reguły ilość nabyta pewnego dobra zależy nietylko od ceny dobra, ale również od cen innych dóbr, gdyż ceny innych dóbr wyznaczają, jaką część dochodu nabywca może poświęcić na zakupno danego dobra, a poza tern użyteczność krańcowa danego dobra może też zależeć od posiadanej ilości innych dóbr (komplementarnych i zastępczych). W terminologji matematycznej znaczy to, że popyt jest funkcją nietylko ceny danego do-dobra, lecz również cen innych dóbr. Dlatego skalę popytu należy zawsze interpretować, jako podającą związek między popytem na dane dobro a jego ceną, przy założeniu, że ceny innych dóbr pozostają niezmienione (klauzula „caeteris pa-ribus“) lub przynajmniej zmieniają się tylko nieznacznie.

b) Kształtowanie się skali popytu na d o-bra produkcyjne tłumaczy teorja krańcowej produktywności. Przez produktywność krańcową pewnego dobra produkcyjnego (np. pracy) rozumiemy przyrost produktu, osiągalny przez użycie dodatkowej jednostki tego dobra w produkcji (np. przyrost produktu, osiągnięty przez zatrudnienie dodatkowego robotnika). Przy niezmiennej ilości pozostałych dóbr produkcyjnych, używanych w produkcji pewnego wytworu, produktywność krańcowa danego dobra produkcyjnego jest tern mniejsza, im więcej go używamy. Jest to t. zw. prawo zmniejszającego się przychodu. Prawo to wyraża po-prostu oczywisty fakt, że nie jest możliwa nieograniczona substytucja jednych dóbr produkcyjnych innemi. Z prawa tego wynika, że popyt na dobra konsumcyjne jest malejącą funkcją ceny, gdyż, ze względu na prawo zmniejszającego się przychodu, przedsiębiorca nabędzie dodatkowe ilości danego dobra produkcyjnego tylko po niższej cenie. (Popyt może jednak wzrastać wraz z ceną w wypadku dóbr produkcyjnych zastępczych, t. j. takich, których produktywność krańcowa jest tern mniejsza, im większa jest ilość użyta drugiego dobra. Ale są to wypadki wyjątkowe, gdyż nie zawsze musi to następować nawet przy dobrach zastępczych). Proces tworzenia się skali popytu na dobra produkcyjne jest analogiczny, jak przy dobrach konsumcyjnych. Podstawą jest tu prawo wyrównywania się produktywności krańcowych. Każdy przedsiębiorca bowiem, chcąc osiągnąć jaknajwiększy zysk, kombinuje w produkcji poszczególne dobra produkcyjne tak, aby za daną kwotę pieniężną osiągnąć ma-ximum produktu. Maximum to osiąga przy takiej kombinacji dóbr produkcyjnych, przy której produktywność krańcowa tej ilości każdego dobra produkcyjnego, jaką można nabyć za jednostkę pieniądza, jest równa. W przeciwnym bowiem razie osiągnąłby przy wydatkowaniu danej kwoty pieniężnej więcej produktu przez użycie mniejszej ilości dobra produkcyjnego, którego ilość, jaką można nabyć za jednostkę pieniądza, ma produktywność krańcową mniejszą, oraz użycie większej ilości dóbr produkcyjnych, których ilość ta ma produktywność krańcową większą. W ten sposób każdemu układowi cen dóbr produkcyjnych odpowiada pewna ilość każdego dobra produkcyjnego, nabyta przez przedsiębiorcę. Dodając ilości nabyte przy każdej cenie przez wszystkich przedsiębiorców, otrzymujemy rynkową

39

Encyklopedia nauk politycznych.