Magazyn64601

342

KONJUNKTURA

ę

wystarczą nam tu więc, naprzyklad, dokonywane w odstępach pięcio- lub dziesięcioletnich wyczerpujące spisy produkcji i za kładów przemysłowych; nie wystarczy nawet roczna statystyka przemysłowa; konieczne będą choćby nawet sumaryczne lecz zato co kwartał lub co miesiąc ogłaszane wskaźniki produkcji. Jeżeli badanie ko-njunktury, któremu służy k. s., nie ma na celu tylko zobrazowania rozwoju konjunk-tury w przebiegu historycznym ale także analizę sytuacji aktualnej (t. zw. diagnozę konjunkturalną) lub przewidywanie rozwoju konjunktury na przyszłość (prognozę), to obok częstotliwości ogłaszania danych statystycznych wysuwa się na czoło postulat jak najszybszego ich udostępniania. Można też wyrazić przypuszczenie, że to pod wpływem rozwoju zainteresowania ba daniami konjunktury, jakiego byliśmy świadkami w ostatniem dwudziestoleciu, statystyka gospodarcza większości krajów dokonała dużych postępów w kierunku szybszego i częstszego publikowania danych.

Specyficzne dla k. s. metody idą w dwóch kierunkach: analizy i syntezy szeregów statystycznych. Celem analizy jest wyeliminowanie z wielkości statystycznych tych składników, którym nie przypisujemy znaczenia konjunkturalnego. W. M. Per-sons wprowadził następującą klasyfikację zmian, wykazywanych w czasie przez szeregi gospodarczo-statystyczne: i) zmiany długookresowe (zmiany strukturalne, trend); 2) zmiany cykliczne czyli koniunkturalne; 3) zmiany sezonowe; 4) wahania przypadkowe. Celem analizy konjunktural-no-statystycznej jest wyeliminowanie rachunkowe (oczywiście tylko przybliżone) zmian długookresowych i sezonowych, ewentualnie także przypadkowych, aby jak najwyraźniej unaocznić przebieg zmian koniunkturalnych. Niech y oznacza zaobserwowaną wartość w pewnym szeregu statystycznym, k — składnik konjunkturalny, e — składnik przypadkowy, t — wartość trendu, s — współczynnik wahań sezonowych dla danego miesiąca. Wówczas y ==? k + st e Znając s i t, możemy obliczyć

y’ — k + e = y — st Wielkość y’ oznacza więc wartości z wyeliminowaniem trendu i sezonowości. Dla wyeliminowania składnika przypadkowego e stosuje się czasami jeszcze średnią ruchomą z kilku miesięcy, procedura ta ma jednak tę ujemną stronę, że nie pozwala korzystać z danych najświeższych, co ma wielkie znaczenie dla diagnozy i prognozy konjunktury. Jakkolwiek schemat Personsa (zwany także harwardzkim, od uniwersytetu, gdzie Persons wykładał) i proponowane przezeń metody spotkały się z ostrą nieraz krytyką (p. Anderson, Neyman, Wagemann), to jednak w praktyce badań konjunktury utrzymują się one dotychczas jako dogodne rusztowanie, na którem można opierać bardziej skomplikowane konstrukcje. Nieodzowne okazało się zwłaszcza eliminowanie wahań sezonowych. Oczywiście k. s. korzysta też i z takich metod statystycznych, jak eliminowanie poziomu cen dla otrzymania wartości „realnych". Nie potrzeba dodawać, że dochodzenia k. s. są o wiele łatwiejsze i skuteczniejsze w badaniach historycznych (o ile tylko jest do rozporządzenia odpowiedni materjał faktyczny) niż przy bieżącej diagnozie konjunkturalnej. W tym ostatnim bowiem wypadku jest rzeczą nieraz niemożliwą odróżnienie zmian konjunk-turalnych od przypadkowych, a zwłaszcza od zmian długookresowych: brak jest potrzebnej perspektywy.

Synteza w k. s. sprowadza się, praktycznie biorąc, do budowy t. zw. barometrów i wskaźników konjunktury. Barometrem konjunktury nazywamy pewien układ szeregów statystycznych, ułatwiający diagnozę i prognozę. Jako klasyczny przykład takiego barometru można przytoczyć skonstruowany przez badaczy z uniwersytetu harwardzkiego barometr trzech rynków. Składa się on z trzech krzywych, odpowiadających trzem rynkom, a zatytułowanych: A. Speculation (spekulacja), B Business (interesy, obroty), C. Money (pieniądz). Do reprezentacji poszczególnych rynków stosowano w różnych czasach różne szeregi statystyczne; obecnie (1938) barometr har-wardzki obejmuje nast. szeregi: A. kursy akcyj, B suma debetów banków poza Nowym Jorkiem, C. krótkoterminowa stopa procentowa. Dla ułatwienia porównań i wyeliminowania niejednakowej rozpiętości wahań poszczególne krzywe barometru wyrażone są w jednostkach średniego odchylenia, to znaczy, że na wykresie przedstawione są wielkości

Na podstawie obserwacji historycznej, dotyczącej okresu przedwojennego (1903 do