Magazyn6 9001

986

idącej krytyki Kościoła. Ceniony za swą bystrość i uczciwość, używany był przez Henryka VIII do poselstw handlowych, a po uśmierzeniu swoją powagą różnych rozruchów w Londynie w maju 1517 r. w czasie, gdy sprawował urząd zastępcy szeryfa (naczelnika straży bezpieczeństwa), został powołany przez króla do służby politycznej, najpierw jako rzecznik odwoławczej kance-larji sądowej króla, potem jako minister skarbu, minister dóbr koronnych, wreszcie, po upadku kardynała Wolseya, jako kanclerz państwa. M. był pierwszym świeckim kanclerzem Anglji. Wskutek oporu w sprawie uznania Henryka VIII za głowę Kościoła w Anglji, jeszcze wtedy katolickiego, M., który już przedtem zrezygnował ze swych godności i znosił ciężkie materjalne konsekwencje swej wierności dla Kościoła katolickiego, został uwięziony w Tower i po roku procesu sądowego, będącego jak wszystkie takie procesy, parodją sprawiedliwości, ścięty w dniu 7 lipca 1535 r. Kościół katolicki zaliczył go w 400 rocznicę jego śmierci męczeńskiej w poczet swych świętych.

M. pozostawił po sobie liczne prace, prze-dewszystkiem polemiczne, zwrócone przeciw nowinkom protestanckim, pisma dewocyjne, pisane w więzieniu i sławną „Utopję", w przeciwieństwie do tamtych dzieł, pisaną po łacinie, wydaną w końcu roku 1516 (przekład niemiecki 1524, francuski 1530, włoski 1548, angielski 1551). „Utopja“, jakkolwiek nie jest pierwszym obrazem „idealnego" państwa, jednak ustaliła ten typ kompozycyjny — opowieść fantastycznie realistyczną — dla całej nowożytnej twórczości, dając nazwę swą całemu gatunkowi twórczości i nawet pewnemu typowi światopoglądowemu. Składa się z 2 części: druga, zawierająca opis państwa, leżącego na rzekomo odkrytej świeżo wyspie, powstała o rok wcześniej od pierwszej, która tworząc rodzaj wstępu, zaznajamia nas z postacią humanisty-wędrowca, Rafała Hythlodaya, który dotarł jakoby do wyspy Utopjan, ale także krytykuje ówczesne stosunki, zwalczając głównie gwałtowną przemianę w stosunkach własności wiejskiej, spowodowaną przez szybko rozwijającą się masową hodowlę owiec. Wielcy właściciele ziemscy zagarniają na swój wyłączny użytek wspólne gminne pastwiska (proces ten nosi nazwę enclosures) i ograniczają bar

MORĘ THOMAS

dzo uprawę roli; rezultatem tego jest nagłe powstawanie licznego proletarjatu wiejskiego. M., zwalczający kapitalizm w tej jego wczesnej agrarnej formie, występuje też przeciw wojnom zaborczym, przeciw praktykom skarbowym rządu w postaci nadużyć podatkowych na niekorzyść obywateli, przeciw wpływom kliki dworskiej, przeciw karze śmierci za kradzież. Postawa anty-kapitalistyczna jest zasadniczym fundamentem państwa Utopjan. Rząd gromadzi wprawdzie złoto, uzyskiwane za produkty eksportu, ale jest ono jedynie rezerwą na wypadek wojny, do której Utopjanie przystępują jedynie zmuszeni; do działań wojennych używają przedewszystkiem obcych wojsk najemnych (choć sami walczą mężnie i to nie-tylko mężczyźni, ale często ich żony u ich boku). Ten wirtualny żołd obcych żołnierzy zużywany jest w czasie pokoju w ten sposób, że w oczach młodzieży budzi pogardę dla siebie. Ze złota robi się w Utopji naczynia nocne i łańcuchy dla przestępców. Wymiana usług, stanowiąca szkielet wspólnego życia państwowego, a dotycząca przedmiotów pierwszej potrzeby, jest bezpośrednia. Wszyscy są obowiązani do pracy w wymiarze 6 godzin dziennie o pewnej przemienności w mieście i na wsi; na tej ostatniej każdy obywatel musi spędzić co najmniej dwa lata, mieszkaniec wsi może jednak nie pracować w mieście. Mieszkańcy wsi tworzą kolonje, składające się z domów, obejmujących po 40 osób i, o ile można wnioskować, nie biorą udziału w zarządzie państwa. Z tych 40 osób połowa wymienia co roku swój pobyt na wsi na 2-letni pobyt w mieście, gdzie właśnie bierze udział w sprawach państwa przez dokonywanie wyborów. Rodziny miejskie składają się z 10 do 16 członków dorosłych (ilość dzieci jest nieokreślona, ale zbyt liczne rodziny oddają swe dzieci mniej licznym na wychowanie) i tworzą zespoły po 30 rodzin, zostających pod władzą filarcha; filarchowie tworząc grupy po 10, wybierają swego przełożonego tranibora, 20 traniborów stanowi radę miejską zasiadającą z dodatkiem 2 filarchów, kolejno zmieniających się na każdem posiedzeniu, co 3 dni.

Na czele miasta stoi książę, obierany dożywotnio (ale z możnością odwołania) przez filarchów, z pośród kandydatów (4) wyznaczonych przez 4 dzielnice miasta. Książę stolicy jest naczelnikiem całego państwa i rzą-