Magazyn6101

177

OWEN ROBERT

ności powszechnego i obowiązkowego początkowego wykształcenia. Opinja publiczna w Anglji przez kilka lat nie może połapać się, jak ma ustosunkować się względem O. Uwielbienie idzie w parze ze wzrostem niechęci ku niemu, a nawet coraz silniej występującej nienawiści. Wobec niechętnej postawy w stosunku do jego projektów, O. w 1824 udaje się do Stanów Zjednoczonych, spodziewając się tam lepszego przyjęcia. Kongres w Waszyngtonie zaprasza go na urzędowe posiedzenie, ażeby zechciał wyłożyć swoje poglądy. O. zakłada osiedle komunistyczne pod nazwą „Nowa Harmonja", a w 1827 jest już dwadzieścia takich gmin, lecz wszystkie niebawem upad ną. Rząd meksykański ofiaruje O. dla jego eksperymentów społecznych obszar od Oceanu Spokojnego do zatoki Meksykańskiej, lecz zrywa rokowania wobec jego żądania wprowadzenia tam zupełnej tolerancji religijnej. O. w 1826 wraca do Anglji i całkowicie oddaje się propagandzie swoich poglądów: w ciągu lat 1826—1837 wygłosił 1 000 mów, napisał 2 000 artykułów, podał 300 adresów i odbył tyleż podróży. Opinja publiczna zaczyna się zwracać coraz namiętniej przeciw niemu i głoszonym przezeń „bezeceństwom", a zdarza się, iż na ulicy publiczność obrzuca go błotem. O. nie ustaje w propagandzie swego ideału „Nowego Świata Moralnego". Jednocześnie krząta się około różnych zadań natury praktycznej. Niema ani jednej reformy późniejszej w zakresie pracy, do której nie dałby pierwszej pobudki. A więc zakłada pierwszy kooperatywy spożywcze i usiłuje powiązać w jedną więź liczne związki zawodowe. Ustawodawstwo pracy, zwłaszcza ograniczenie, a nawet całkowite usunięcie pracy dzieci i kobiet, skrócenie dnia roboczego, ubezpieczenia na wypadek choroby mają w nim pierwszego inicjatora. Walczy o obowiązkowe i powszechne nauczanie elementarne, domaga się zaprowadzenia statystyki pracy i zajęcia się sprawą bezrobotnych. Celem usunięcia pośredników zakłada La-bour Exchange: tutaj każdy producent wymieniałby swój produkt według ilości pracy w nim tkwiącej. Marzy, iż organizacja zawodowa, spożywcza i giełda pracy z biegiem czasu dadzą zrąb nowego ustroju. W ostatnich latach życia zaczął ulegać wpływom spirytyzmu. Wśród utopistów był jedynym o tak olbrzymiem doświadczeniu praktycznem, lecz stykając się ze światem pracy pozostał ponadklasowym idealistą. Obecna Anglja zapomniała o dawnej niechęci ku „świętemu starcowi" (dzisiaj spotykana jego nazwa). Ważniejsze przyczynki O. wyszły zbiorowo w jednym tomie w ta-niem wydawnictwie Everyman’s Library — R. Owen: A new view of society and other writings. 1927.

Literatura: Oicen R.: Life of Kobert Owen (autobiografja), London 1857. — Podmare P.: fł. Owen. London 1905.

Ludwik Krzywicki.

12

Encyklopedjja nauk politycznych.