Magazyn6001

176

OWCE I KOZY — OWEN ROBERT

duże ilości mleka tłustego i bardzo zdrowego zwłaszcza dla dzieci i chorych na płuca. Hodowana jest przeważnie przez ludność miasteczkową, robotników rolnych i przez najdrobniejszych rolników. Koza może być na pastwisku palikowana, a zatem może wyzyskać najdrobniejsze pastwiska, zbocza dróg, miedze i t. d. Zadawal-nia się nawet lichą paszą. Hodowana jest jednak głównie tam, gdzie mieszkańcy posiadają większą kulturę (Szwajcarja). W Polsce kozy głównie są hodowane w południowo-zachodniej części państwa, gdzie jest duże rozdrobnienie rolnictwa i gdzie są liczne kulturalne miasteczka (woj. śląskie, poznańskie, łódzkie i krakowskie).

Literatura: Biieer K. z Die Schafzucht in Groszbritanien. Hannovtr 1910    — Dederko B.z Zagadnienia produkcji

i zbytu artykułów owczarskich. Warszawa 1937.

Bohdan Dederko.

Owen Robert.

O. ur. w 1771 w Newtonie i tam zmarły w 1858, jeden z najwybitniejszych socja-listów-utopistów. Ojciec jego, siodlarz z zawodu, handlujący nadto żelazem i trzymający pocztę, był typowym przedstawicielem drobnomieszczaństwa angielskiego i jego zabiegliwości. W szkole elementarnej 8—9-letni syn jego już pomaga nauczycielowi. W dziesiątym roku oddanego do drobnego kupca pochłaniają zagadnienia religijne, między innemi układa petycje do rządu o konieczności świętowania niedzieli przez robotników. Dostawszy się do wielkiej firmy londyńskiej, mimo iż pracuje po 15 godzin dziennie, każdą chwilę wolną obraca na samokształcenie. Wyjątkowych zdolności organizacyjnych, w rozwijającym się wielkim przemyśle przędzalniczo-tkackim wysuwa się naprzód i po próbach pomniejszych w wieku lat 20 otrzymuje stanowisko kierownika w jednej z większych przędzalni manchesterskich. Tu udało mu się z ma-terjału lichego otrzymywać subtelną przędzę i uzyskiwać za gotowy produkt o 40 wyższe ceny niż współzawodnicy. Zajmuje się naówczas dużo chemją i zwolna wyzwala się z pod władzy poglądów swego otoczenia dziecięcego. W 1800 poślubia córkę przemysłowca Dale’a i obejmuje dzięki temu kierownictwo fabryki New-Lanark w Szkocji, zatrudniającej 2000—2500 robotników. Zakład ów leżał na odludz.u, pracowali w nim wykolejeńcy i awanturnicy, pijacy, nożami załatwiający między sobą spory, zwłaszcza religijne, kradnący mate-rjały. Pracowało około 500 dzieci od 6 roku życia po 13 godzin dziennie. Załoga robotnicza powitała nowego kierownika niechętnie jako cudzoziemca-Anglika. W ciągu lat kilku O. przekształca doszczętnie zbieraninę pijaków i awanturników: usuwa pijaństwo sprzedażą trunków po cenie taniej w założonym przez siebie klubie fabrycznym, w którym nikt robotników nie zachęca do picia i gdzie mają liczne rozrywki i inne napoje. Skraca czas pracy dla dorosłych blisko o cztery godziny dziennie, a jeszcze bardziej dla dzieci, które przeplatają pracę dzienną pobytem i zabawami w szkole. Podczas zastoju półrocznego w 1806 O. robotnikom wypłaca płacę, na co zużywa 7 000 funtów. Współwłaściciele sarkają, lecz O-obezwładnia ich swoją umiejętnością powiększania wartości fabryki, która w ciągu lat 1806—1812 wzrasta przeszło dwukrotnie, a niebawem nawet z górą trzykrotnie (przeszło połowa tego majątku należy do O.). O zakładach w New-Lanark zaczyna być głośno w Anglji. Sława O. rozbrzmiewa daleko. Nawet z lądu przyjeżdżają różne znakomitości, ażeby przyjrzeć się kwitnącemu osiedlu robotniczemu. O. uchodzi za wielkiego wychowawcę ludzi. Ogłasza on w 1812 niewielką rzecz: „A new view of society, or essays on the principle of the formation of the human character", gdzie rozwija pogląd, że właściwem postępowaniem można przekształcić charakter człowieka i wysnuwa wniosek, iż przez odpowiedni ustrój można osiągnąć te same wyniki w stosunku do całego społeczeństwa, przyczem wciąż posługuje się twierdzeniem, iż wydajność ręki ludzkiej jest już tak wielka, iż przy rozumnem ukształtowaniu stosunków każdemu możnaby zapewnić dobrobyt i usunąć nadmierną pracę. Kryzys 1815 w Anglji zachęca O. do wystąpienia z projektami przekształcenia drogą pokojową ustroju społecznego. Jego ustrój idealny polega na gminach przemysłowo-rolniczych (1 200 osób na obszarze 1 000—2 000 akrów), opartych na wspólnej własności i zbiorowej pracy, na wolnych związkach małżeńskich, na naukowym poglądzie na wszechświat. Podczas kongresu wiedeńskiego składa memorjał rządom o koniecz-