Magazyn6D601

428

POLSKA

mo dzielnej obrony lądowej i morskiej pod wodzą hetmana Koniecpolskiego do rozejmu altmarskiego w 1629, który oprócz Inflant także przeważną część portów pruskich pozostawił w ręku Szwedów. Z naturalnych sojuszników wobec Moskwy stali się oni w ten sposób niebezpiecznymi wrogami już nietylko króla, ale i Rzeczypospolitej, która uświadamiała sobie coraz lepiej znaczenie spraw morskich, nie zdając sobie jednak sprawy z tego, że bardziej jeszcze zagrażało stanowisku Polski nad Bałtykiem trwałe usadowienie się Hohenzollernów w Królewcu. Walną zaś rozprawę ze Szwecją odwlekło jej wmieszanie się do wojny trzydziestoletniej w Niemczech, która przynajmniej pośrednio wpływała też pod innemi względami na politykę polską.

48. Niebezpieczeństwo tureckie. Wojna trzydziestoletnia, połączona z rozkładem Rzeszy i złamaniem przewagi Habsburgów w Europie środkowej, nasuwała pomysły zwrócenia się przeciwko nim i odzyskania chociażby Śląska. Trudno jednak robić zarzut Zygmuntowi III, że wierny swej polityce katolickiej nie poszedł w tym kierunku. Oprócz niepewnej sytuacji na Wschodzie i trudności pogodzenia się ze Szwecją, na przeszkodzie stało inne jeszcze niebezpieczeństwo, grożące Polsce od południa i stwarzające, niezależnie od sympatji królewskich, pewną solidarność między nią a domem ra-kuskim. Niebezpieczeństwo tureckie od-dawna ciążyło na polityce polskiej, chociaż unikała ona tak długo starcia z potęgą osmańską. Poparcie, jakiego Zygmunt III udzielił Habsburgom przeciwko powstańcom węgierskim, za którymi stał sułtan, niewątpliwie przyśpieszyło wybuch konfliktu. Był on jednak nieunikniony wobec bezpośredniego antagonizmu polsko-tureckiego na terenie Mołdawji i chronicznych zatargów pośrednich, jakie wynikały z najazdów tatarskich na Polskę, a kozackich na posiadłości tureckie. Pierwsza zaraz wielka wojna z Portą okazała siły oporne Rzeczypospolitej wobec potęgi, pozornie niezwyciężonej, a po suwającej się od blisko trzystu lat niepowstrzymanie w głąb Europy. Wszak klęskę pod Cecorą, w której zginął bohatersko hetman Żółkiewski, wzór rycerza chrześcijańskiego, pomściła zaraz w roku następnym 1621 zwycięska bitwa pod Chocimem, w której inny z naszych wielkich hetmanów ówczesnych, bliski już śmierci Jan Karol Chodkiewicz z pomocą kozaków przeciwstawił się skutecznie samemu sułtanowi. Odtąd jednak na długo znikła wszelka możliwość trwałego z tej strony pokoju i Polska, zagrożona na tylu innych frontach, doraźnie tylko zabezpieczonych za pomocą rozejmów, wyraźniej niż kiedykowiek pełniła swą odwieczną rolę przedmurza chrześcijaństwa, właśnie wówczas rozdartego przez antagonizmy szczególnie ostre. Rola ta była tern trudniejsza, że zarazem właśnie tam na Ukrainie kozaczyzna, raz służąca Polsce w walkach z półksiężycem lub z Moskwą, raz znowu buntująca się sama przeciwko Rzeczypospolitej, w której ustroju nie mogła sobie znaleźć miejsca, urastała do czynnika nieustannego niepokoju, którego dotychczasowe próby organizacyjne nie zdołały ująć w karby.

49. Wielkie plany Władysława IV. Mimo niepomyślnych perspektyw, jakie długie panowanie Zygmunta III otwierało dla dalszego rozwoju Polski, wcale nie było jeszcze zapóźno, aby utrzymać jej stanowisko mocarstwowe. Zrozumiał to syn, który nastąpił po nim bez trudności w 1632 i, dużo wo-góle popularniejszy od pierwszego Wazy, zjednał sobie zaraz dysydentów przez wielką tolerancję, a zwłaszcza koncesje wobec prawosławia. Ugruntowawszy na początku rządów sukcesy ojcowskie wobec Moskwy, podjął też na nowo starania o odzyskanie korony szwedzkiej, musiał się jednak zgodzić na nowy rozejm, który tej sprawy nie posunął naprzód i tylko uwolnił porty pruskie. Te rokowania sztumdorfskie w 1635 łączyły się zresztą już ściśle ze stosunkiem Polski do dwóch potęg, w których rywalizacji streszczała się wówczas polityka europejska Francji i Habsburgów. Przez dalszy zaś ciąg swego panowania Władysław IV zbliżał się raz do jednej, raz do drugiej z tych potęg, nie zyskując u żadnej pełnego zaufania i poparcia. Nietrudno jednak usprawiedliwić tę pozorną chwiejność. Chodziło wszakże o te dwa jedyne mocarstwa kontynentu europejskiego, z któremi Polska XVII w. nie miała żadnych przeciwieństw, tak, że próby współdziałania z każdem z nich były w pełni uzasadnione, a rozbijały się właśnie tylko o wzajemny antagonizm między niemi.

Wobec tego król skłaniał się coraz bardziej do śmiałej polityki na własną rękę, któraby uwolniła Rzeczpospolitą od najgroźniejszego wówczas niebezpieczeństwa. Plan ligi anty-