page0010

6

też przeciwnie jest to substancya nieożywiona. Dodawać zaś nie potrzeba, że w bardzo wielu razach nauki przyrodnicze mają i przedmioty materyalne różne, bo czem innem zajmuje się np. botanika, czem innem znów zoologia lub astronomia i geognozya.

Wszelako którąkolwiek z tych nauk weźmiemy na uwagę, we wszystkich odkryjemy jedną cechę wspólną, tę, iż przedmiot swój badają w świetle przyczyn jego najbliższych, doświadczeniu zmysłowemu dostępnych. Astronomia bowiem, czy jakakolwiek inna gałąź wiedzy przyrodniczej, może i musi zajmować się tylko tern, co napotyka jako dane, spostrzeżeniu zmysłowemu dostępne, a nie może zapuszczać się w krainę spekulacji, niedającej się skontrolować zapomocą doświadczenia; inaczej rozminęłaby się ze swem zadaniem, przedzierzgnęłaby się w metafizykę. Lecz przez to właśnie, że nauki przyrodnicze mają zakres swej działalności ściśle określony, a w wielu razach bardzo szczupły, nie mogą one zająć się mnóstwem pytań, które przy badaniu przyrody narzucają się mimowolnie umysłowi człowieka, umysłowi, o którym powiedział Stagiryta, że z natury swej jest skłonny do metafizyki. Nauki przyrodnicze mają za cel skonstatować stan rzeczy przedmiotowy, wskazać prawa, według których dzieją się i następują po sobie pewne zjawiska, opisać szczegółowo i dokładnie same zjawiska, ich łączność lub pokrewieństwo z innemi, mają dać ile możności wierny obraz świata rzeczywistego w postaci układu pojęć uporządkowanych. Tu się kończy ich praca, a natomiast otwiera się pole szerokie dla spekulacyi filozoficznej, która owe dane przez nauki przyrodnicze musi roztrząsnąc w świetle swoich zasad niezłomnych i wymogów, aby umysł nie tyko wiedział, że rzecz dana tak się ma, lecz i to, dlaczego tak właśnie się ma. A to pytanie drugie jest dla umysłu o wiele ważniejsze, aniżeli proste skonstatowanie faktu. Nie można przecież o kimś powiedzieć, iż zna rzecz, bo wie jak ona wygląda, lub że ona istnieje; znajomość rzeczy jest znajomością jej przyczyn, zatem wiedzą, skąd się rzecz wzięła, do czego służy itd.

Otóż przy badaniu przyrody nasuwa się umysłowi ludzkiemu mnóstwo pytań, na które nauki przyrodnicze nie mogą dać odpowiedzi wszechstronnej i pewnej. Weźmy na uwagę,

http://rcin.org.pl