70 —
szkodziłoby tylko. Nie ma żadnej objektywnej metody hartowania.
Rozsądne hartowanie jest bardzo godne polecenia; wtedy natura ze swojemi przeróżnemi zmianami nie jest wrogiem człowieka, lecz przyjaciółką, która go do pracy hartuje. Jest wrogiem człowieka tylko wówczas, jeżeli trwożliwie od niej się usuwa i nie chce się w żaden sposób do niej przyzwyczaić.
Drugim środkiem do utrzymania i popierania życia cielesnego jest pożywienie. Dostosowanie takowego pod względem ilości i jakości jest dla zdrowia i siły, jako też dla uzdolnienia i zdatności zawodowej cielesnego organizmu bardzo wielkiego znaczenia. Sumienny wychowawca musi przeto zwracać staranną uwagę na pożywienie, a to tern bardziej, skoro rodzaj pożywienia jest warunkiem nietylko fizycznego ale też pod wielu względami i duchowego dobra człowieka. Ciało i dusza są tak ściśle ze sobą złączone, że stosowne pielęgnowanie cielesne zawsze na dobre wychodzi duchowemu wychowaniu i odwrotnie. Wprawdzie nauczyciel ma mniej bezpośredniego wpływu co do pożywienia, aniżeli co do powietrza ; jednakowoż może zdziałać niejedno pośrednio, co jest korzystnem dla dorastającego pokolenia a przez nie dla ludzkiego społeczeństwa.
2. Co do ilości niech pamięta wychowawca o następujących zasadach:
a) Ta ilość niech będzie odpowiednią każdorazowej potrzebie i stanowi organizmu. Młodzież, która jest jeszcze w stadyum silnego rozrostu, potrzebuje częstszego pokarmu, a ten powinien być pożywny i łatwo strawny.
b) - Niech przyzwyczaja dzieci do mierności w jedzeniu i piciu; ta jest moralną cnotą, której wczesne przyswojenie utrzymuje ciało i duszę przy zdrowiu Nic niebezpieczniejszego jak nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, to wytwarza nienasyconych i łakomych ludzi, usposabia do zmysłowości i lenistwa, a tak staje się źródłem mnóstwa występków zabijających ciało i ducha.