page0092

w zaborze pruskim liczono w stosunku 1000 ludności 51 urodzeń i 30 zejść ’). W okresie królestwa kongresowego (1810—1830) w tymże stosunku przypadało 48 urodzeń i 38 zejść; w okresie 1832—46 urodzeń 40, zejść 31; w późniejszych latach (r. 1847—56) z powodu kilkakrotnie grasujących epidemij r. 1848, 1852, 1855 i różnych klęsk elementarnych zwiększyła się śmiertelność: 40 z 1000 przy równej ilości urodzeń. Pomiędzy r. 1857 — 63 1. urodzeń znowu się zwiększyła do 48 z 1000 a 1. zejść zmniejszyła do 32. W okresie 1865—80 ilość urodzeń wynosić ma (ponieważ dane z niektórych lat i gubernij są defektowe) 43 1. zejść 29.₈. Takiż sam postęp malejący urodzeń i zejść a nawet ze zboczeniami tu wskazanemi znajdujemy w⁷ Poznań-skiem i w Galicy i, tylko że w tej ostatniej prowiucyi zboczenia są większe niż w Poznanskiem i w Kongresówce. W ogóle zaś wypada w stosunku 1000 głów: w Poznańskiem 47.₂ urodzeń i 30.₅ zejść, w Galicji 42._x urodzeń i 29.₉ zejść, w Guberniach Zachodnich 47 urodzeń i 18._d zejść.

Jak widzimy, ogólne cyfry ruchu ludności przedstawiają się dosyć jednostajnie w naszym kraju, zdaje się tylko, że śmiertelność w Zachodnich Guberniach musi być większa niż się wykazuje. W ca-łem Cesarstwie Rosyjskiem (t. j. w guberniach europejskich prócz Finlandyi i Królestwa Polskiego) cyfra urodzeń jest także 47 z 1000, a cyfra zejść 42.₅; z czegoby wnosić wypadałoby, że warunki życiowe są daleko korzystniejsze na Litwie i Rusi niż w ogolę Cesarstwa a tern bardziej, niż w Rosyi właściwej: lak dalece korzystne, że wypadkowe te musimy przyjąć z zastrzeżeniem ²).

W krajach zaś Europy zachodniej cyfry średnie urodzeń i zejść podług obliczeń d-ra Engla z lat 1865—1875 wykazują się jak następuje ³):

') Zob. H ols che. „Handbuch der Geographie und Statistick v West. Sud. und Nord- Ost Preusen —Staszy c w dziele „O statystyce pol-ski“ liczy około tegoż czasu 100 zejść na 103 urodzeń, nieoznaczając dokładnie daty. Daty Holschego są z r. 1800.

³) Tu jeszcze zaznaczyć musimy niedostateczność materyałów. Tylko z trzech lat: 1858, 1807, 1879 zdołaliśmy zebrać dane ze wszystkich 9-ciu Gubernij Zachodnich. Kontrola zresztą aktów stanu cywilnego w Cesarstwie rosyjskiem jest bardzo niedostateczna , by nie powiedzieć , że ledwie istnieje.

³) Zob. L. Wolskiego „Materyały do Statystyki Królestwa Polskiego. W Załęskiego. „Statystyka Porównawcza Królestwa Polskiego*⁴

. http://rcin.org.pi