page0137

127

głości na wszystkich *); wrażenie dotykowe jest już bardziej osobiste dla tego kto go doświadcza, skoro wymaga zetknięcia; a wrażenia niższe są jeszcze bardziej tajne i osobiste. Następnie, jeden i ten sam przedmiot może, w banalnych nieraz okolicznościach, być powodem wrażenia wspólnego wszystkim istotom lub specyalnie jednej. Proszek antypiryny, nim go zażyłem, widoczny był oczom wszystkich, gdy raz jest w ustach moich, ja sam go tylko postrzegam. Możliwem więc jest, by jedno i to samo wrażenie, stosownie do przemieszczeń wywołującego je przedmiotu, należało to do seryi wewnętrznej to do seryi zewnętrznej. A że całe życie duchowe jest wrażeniem, nawet wysiłek, nawet, jak zapewniają, wzruszenie, — okazuje się, że nasza argumentacya rozciąga się na wszystkie elementy psychiczne.

Wreszcie, cecha wewnętrzna lub zewnętrzna zdarzeń, to coby nazwać można ich położeniem geograficznem, jest cechą, która nie wpływa na metodę, mającą te zdarzenia rozpoznawać. Metoda jest jedna. Introspekcya nie przedstawia źródła poznania, różnego od extrospekcyi, bo te same własności umysłu, rozumowanie, uwaga, rozmysł wpływają na wrażenie, źródło nauk tak

^Ł) Zauważmy mimochodem, jak przyroda źle urządziła łączność między istotami myślącemi. Nie mamy nic wspólnego z naszymi bliźnimi, w tern co doświadczamy: każdy odczuwa swoje a nie cudze wrażenia. Jedyny punkt styczny różnych umysłów jest w niedostępnej dziedzinie noumenów.

http://rcin.org.pl