page0149

NAZWISKA

dwu nazw osobowych. Bardziej adekwatne byłyby terminy „system jednonazwowy" i „system dwunazwowy", bo przecież chodzi o to, że określa się człowieka za pomocą jednej lub dwu nazw osobowych (dwu antroponimów). Jeśli takie terminy mogłyby być zaakceptowane, to w historii polskiej antroponimii trzeba by mówić o okresie systemu jednonazwowego i o okresie systemu dwunazwowego.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ NAZWISK W DZIEJACH JĘZYKA POLSKIEGO

Język polski przejął z epoki prasłowiańskiej jednonazwowy sposób identyfikowania ludzi. Źródła historyczne pozwalają wnioskować, iż w języku polskim XII w. był stosowany tylko jednonazwowy system nazywania ludzi. Doskonałym źródłem do poznania systemu antroponimicznego XII w. jest Bulla gnieźnieńska z r. 1136. Jest to dokument zachowany w oryginale. Dla uniknięcia nieporozumień pisarz Bulli oddzielał nazwy osób kropkami, co uniemożliwiało połączenie dwu sąsiadujących ze sobą zapisów i odczytanie ich jako określenia jednego człowieka. W Bulli jest ponad 300 nazw osobowych, a więc dostatecznie dużo, by obserwacje były pełne i pewne. Warto uważnie przeczytać fragmenty Bulli w polskim tłumaczeniu. Czytamy: prowincja Żniejn... złożona z tych wsi: Grochowiszcza z tymi posiadaczami: Dziurzewic (lub Durzewić), Radzięta, Mystak, Sirak; Starzy Biskupicy z tym:    Rus, Suł, Białowąs, Witosza,

Pęcisz, Smarsk, Miłoch, Kraik, Niegłos, Koniusz, Dał (lub Dał), Marłek, Krzyż, Pozdziech, Redzięta, Smogorz, Domk, Dzigoma, Kobyłka, Parzech, Kłobuczek, Pępik, Kędzierza, Komor, Zdomir, Będzieciech... Czaple z tym: Krzos, Smarz, Czyrzniela, Zdziewuj, Żamota, Sułek (lub Sułek), Miłochat (lub Miłoczat), Chrap, Dłotła, Taisz, Goły, Siedłon, Kościół, Milich, Lederg, Sulirad, Puka... Żyrdnicy z tymi posiadaczami: Kama, Dobek, Milej, Snowid, Targosza, Cirzpisz, Mieszek, Męcina, Łowęta... Sądowo z tymi: Stanoch, Pizla (lub Pizła), Bomch, Wojan, Dargorad, Radost, którego pierworodnym (synem) jest Rpisz, Niezda, Wilkosz, Żerzucha, Radosz, Rusowie... Łagiewnikami zaś ci są: Krzyżan i Sobik z braćmi, Cmina z bratem, Piskla, Maruszek, Sędziej, Domawuj, Cikarzewic, Smogorz, Witosz, Rusota z synami i braćmi... Gośćmi zaś ci są: Połk, Pokaj, Cieszęta... Modlić... Rycerzami także ci są: Sobą (lub Sobia), Stoigniew, Żegost, Męcisz. Bulla wylicza nazwy różnych grup społecznych: posiadaczy, rycerzy, gości, chłopów, ludności służebnej. Wszystkie osoby do tych grup należące określane są przy użyciu jednej nazwy osobowej. Na dwa szczegóły w przytoczonych fragmentach Bulli

145