page0161

NAZWISKA

polskiego przenikały obce nazwy osobowe w różnych okresach, w różnych stadiach rozwoju systemu nazewniczego. Nazwy obce były obecne w języku polskim już we wczesnym średniowieczu i ich napływ jest stały. Nazwy obce, m.in. nazwiska, są przejmowane wraz z ich nosicielami. Cudzoziemiec, przenosząc się do Polski, przenosi i siebie, i swoje nazwisko. Człowiek się polonizuje, ale jego nazwisko pozostaje obce językowo. Z biegiem czasu postać językowa obcego nazwiska może ulegać procesom polonizacyjnym, głównie o charakterze fonetycznym. Do naszego zasobu nazewniczego dostawały się nazwiska z różnych języków europejskich i nie tylko europejskich. Oczywiście najwięcej jest przejęć z języków tych narodów, z którymi Polska miała najwięcej kontaktów.

Bardzo długo na polskie nazwy osobowe oddziaływało nazewnictwo

niemieckie. Najwcześniej niemieckie nazwy osobowe pojawiły się na

*

Pomorzu, trochę później na Śląsku i w zachodniej Wielkopolsce. Silny wpływ niemieckiego nazewnictwa miał miejsce w średniowiecznych dużych miastach, w Krakowie, Lwowie, Toruniu, Poznaniu. Do języka polskiego przenoszone były takie nazwy niemieckie, jakie w danych okresach używane były na niemieckim obszarze językowym. Język polski adaptował nazwy osobowe genetycznie niemieckie bez żadnych zmian albo podlegały one modyfikacjom fonetycznym czy słowotwórczym, por. niem. Albert, poi. Albert, niem. Knap, poi. Knap, ale niem. Bruckner, poi. Brykner, niem. Knóbel, poi. Knebel, staroniemieckie Rimut, poi. Rymut, niem. Loelhoeffel, poi. Lelewel, niem. Ginter, poi. Gincerz. Do podstaw niemieckich mogły też być dodawane polskie sufiksy antro-ponimiczne, por. niem. Schneider, poi. nie tylko Sznajder, ale też Sznaj-drowski, Sznajdrowicz, Sznajderowski, Sznajderski. Niemieckie odapelatyw-ne nazwy osobowe mogły być tłumaczone, por. niem. Schwarz, poi. Czarny, niem. Molier, poi. Młyński, Młynarski. W okresie zaborów dochodziło do procesu odwrotnego. W zaborze pruskim i austriackim nazwiska genetycznie polskie mogły podlegać germanizacji.

Duży wpływ na zasób nazwisk używanych w Polsce miało nazewnictwo ukraińskie i białoruskie. Wpływy ukraińskich nazw osobowych obserwować można w Polsce już w okresie średniowiecza. Ze względu na wielowiekowe związki polsko-ukraińskie i polsko-białoruskie oraz stałe ruchy migracyjne silne było oddziaływanie nazewnictwa wschod-niosłowiariskiego na polskie i równie silne było także oddziaływanie nazewnictwa polskiego na ukraińskie i białoruskie. Przy czym wpływ nazewnictwa białoruskiego na polskie był słabszy i późniejszy niż nazewnictwa ukraińskiego.

157