page0155

NAZWISKA

Schmiedt, Schmit, Schmitt, Schmyd, Schmydt, Schneid, Schnitt. Od form podstawowych istnieją twory pochodne, np. Szmido, Szmidek, Szmidka, Szmidowicz, Szmitek, Szmytek, Sznitek itd.

Nazwiska polskie stanowią dziś zbiór, w którym znalazło się wiele grup nazw osobowych o różnorodnej genezie. Są to dawne imiona pochodzenia słowiańskiego i chrześcijańskiego, dawne przezwiska pochodzące od apelatywów, dawne nazwy heraldyczne oraz nazwy osobowe pochodzące od nazw miejscowych. Z tych czterech grup jedynie nazwy osobowe pochodzące od nazw miejscowych od samego początku stanowiły drugie (w odróżnieniu od imienia czy przezwiska) określenie człowieka. Czyli tylko ta grupa nazw osobowych zawsze stanowiła nazwiska. Nazwy osobowe trzech pierwszych grup w ciągu swojej historii zmieniały zakres użycia, zmieniały swoją funkcję nazewniczą. Racibor niegdyś był tylko jedynym określeniem człowieka, później stanowił pierwszy element identyfikacji człowieka (imię) lub też drugi element identyfikacyjny, obok innego imienia (nazwisko). Podobnie było z przezwiskami. N. os. Malec we wczesnym średniowieczu stanowiła jedynie określenie człowieka wskazujące, że był on mały. Później n. os. Malec mogła stanowić przezwisko funkcjonujące samodzielnie, obok imienia (typ Jan Malec) lub też obok nazwiska (typy Jan Malec Chechelski, Jan Chechelski zwany Malec), następnie n. os. Malec mogła stać się nazwiskiem dziedzicznym. Analogicznie było z nazwami heraldycznymi. W średniowieczu określały one grupy ludzi posługujące się tym samym znakiem herbowym czy zawołaniem, następnie nazwa ta mogła stać obok imienia i nazwiska jako trzecie określenie (typ Jan Raciborski herbu Nałęcz, Jan Nałęcz Raciborski), później mogła występować jako nazwisko dziedziczne (typ Jan Nałęcz) lub jako część dziedzicznego nazwiska dwuwyrazowego (typ Jan Nałęcz-Raciborski).

Pełne słowiańskie imiona dwuczłonowe, jak też pełne imiona pochodzenia chrześcijańskiego w funkcji drugiego określenia występują w języku polskim już od średniowiecza. Przechodzenie pełnych imion do kategorii nazwisk mogło byc powodowane różnymi czynnikami. Wydaje się, że drugim określeniem, nazwiskiem, stawało się to imię, które w danym środowisku było dostatecznym środkiem identyfikacji człowieka, np. gdy w jednej wsi był tylko jeden Robert, to jego dzieci identyfikowano też tym imieniem, choć na chrzcie otrzymywały już inne imiona. Czasem prestiż społeczny człowieka powodował utrwalenie się w świadomości środowiska jego imienia, z którym wiązano następnie jego potomków. W XIX i XX w. nie bez znaczenia były też zapewne

151