page0112

108

Laplace, że gęstość i silą tarcia zwiększała się od zewnątrz ku wewnątrz ciała wirującego. Ten jednak postulat, jak wykazał Young¹), byłby Laplace osiągnął, gdyby był przyjął masę słoneczną jako niejednolitą, czego wszelako Laplace nie uczynił.

Zaszły tymczasem dwa przypadki, które dodały prawdopodobieństwa hypotezie mocno już nadwątlonej. Z jednej strony fizyk Plateau zdawał się potwierdzać eksperymentalnie w^rartość hypotezy Laplace’a, a z drugiej Roche teoretycznie wykazywał możliwość tworzenia się pierścieni z mgławicy pierwotnej. Eksperyment fizyka Plateau jest bardzo prosty. Jeżeli do szklanki, napełnionej mieszaniną wody i alkoholu o ciężarze gatunkowym równym ciężarowi gat oliwy wpuścimy kroplę oliwy (z drzewa oliwnego), cząstki oliwy pod wpływem sił włoskowatości zbiorą się w jedną kulkę, pływającą w masie cieczy. Gdy do tej kulki wstawimy ostrożnie drucik i zaczniemy mu nadawać prędkość obrotową coraz większą, poczną i drobiny kulki oliwnej wirować, a przy prędkości wzrastającej kulka spłaszczy się na biegunach, wreszcie z równika odrywa się cieniutki pierścień oh wny, który wskutek bezwładności wiruje w kierunku obrotów' samej kulki oliwnej. Roche znów²) wykazał, że w jednorodnej kuli gazowej, znajdującej się w ruchu obrotowym, napotykamy zależność pewną między oderwaniem się pierścienia a ściąganiem się masy w pozostałej elipsoidzie gazowej. Jeżeli bowiem oderwie się rąbek eliptyczny, w^ówczas w elipsoidzie następuje rówmow^aga wskutek zmniejszenia się średnicy równika i względne zwiększenie się materyi ku środkowi, poczem odrywanie się rąbków na jakiś czas ustaje, póki znów wskutek przewagi siły odśrodkowej nie oderwie się nowy rąbek eliptyczny.

Wprawdzie Trowbridge wystąpił z uwagą, że problem rozwiązany przez Hoche a, nie da się zastosować do hypotezy Łapiące^— a to samo powiedzieć trzeba o eksperymencie z kulką oliwną — gdyż mgławica pierwotna nie mogła być wszędzie jednakowo gęsta i nie było też w niej patyczka, przełkniętego

i Por. A. S. Young: On the deusity of the Solar Nebula. Astroph, Journal. 1901, XIII, str. 338; por. także: Dr. Albert Gockel: Schbpfungs-gesohichtliche Theorien j. w. str. 36 nastp.

*) Por. Roche: Mómoires de 1’Acadćm. de Montpellier. 1849, t. I, str. 242 — oraz: Essai sur la constitution du systeme solaire. Montpellier 1870.

http://rcin.org.pl