page0110

76 Owady: Chrząszcze Pięcioczłonkowe (Wachlarzorożne. Piłkorożne).

dzielona szwem od czoła, nie zakrywa zewnętrznego brzegu wargi górnej; samce często z rozmaitemi wyrostkami. Dorosłe karmią się różnemi częściami żywych roślin; pędraki — próchnem. Właściwe głównie streiie zwrotnikowej, zwłaszcza w Ameryce.

Tab. 22 fig. 6. Herkules cz. żuk olbrzymi (Dynastes hercules), olbrzymi (dł. samicy do 90 mm, samca przeszło 150 mm); samiec z 2 rogami poziome-mi: jeden stanowi przedłużenie tarczy szyjowej, drugi —czoła. Amer. zwrotnik.

Tab. 22 fig. 7. Rohatyniec garbarz

(Oryctes nasicornis), dość duży (dł. 22 -36 mm); samiec z zagiętym do tyłu rogiem na czole i sterczącą listewką o 3 ząbkach na tarczy szyjowej. Pospolity na dębach, w czerwcu i lipcu; pędraki w korze garbarskiej, wiórach, nawozie. Rozwój trwa parę lat i dłużej.

4 Podrodzina. Żuki (Coprophaga s. Scarabaeidae).

Przetchlinki zakryte pokrywami; piszczele nóg przednich przystosowane do grzebania (rozszerzone i zazębione). I dorosłe i pędraki żywią się nawozem oraz szczątkami roślinnemi i zwierzęcemi.

Tab. 22 fig. 8. Krowieńczak księ życoróg (Copris lunaris), wielk. śred (dł. 15—22 mm), ciało wypukłe, tarcza głowowa zprzodu głęboko rozdwojona; tarczka niewidoczna; tylne piszczele z 1 kolcem, przednie przypłaszczone z 3— 4 ząbkami; samiec z rogiem na czole i potrójną wyniosłością na tarczy szyjowej. Bardzo pospolity w nawozie kro wim, zwłaszcza świeżym; grzebie pod nim pionowe dziury, składa w nie po 1 jajku i zatyka je gnojem na pokarm dla larwy.

Tab. 22 fig. 9. Poswiętnik czczo-

ny (Ateuchus sacer), dość duży (dł. 30—33 mm); tarcza głowowa półkolista o 6 ząbkach; nogi przednie bez po dymów z płaskiemi piszczelami o 3—4 ząbkach; nogi tylne cienkie. Europa płd. i Afryka zach.; robi z nawozu duże kule (średnica do 50 mm), składa w każdej po 1 jajku, a następnie zagrzebuje

je w ziemi. Starożytni Egipcjanie czcili go i robili jego kamienne wizerunki na pomnikach, często ogromnie powiększone (skarabeusze).

Tab. 22 fig. 10. Syzyf niemiecki (Si-syphus Schetferi), mały (dł. 8—10 mm), tarcza głowowa z wycięciem zprzodu; nogi przednie z podymami krótkiemi, o piszczelach 3 ząbkowych; tylne cienkie, wydłużone z długiemi podymami-Erancja, Węgry, Niemcy płd.; sporządza z owczego nawozu takie same kule jak poświętnik.

Tab. 22 fig 11. Żuk gnojak cz. krówka (Geotrupes stercorarius), wielk. śred. (dł. 15—25 mm); tylne piszczele o 2 kolcach, przednie piłkowane; tarczka wyraźna; na pokrywach 14 brózd kropkowanych; ubarwienie czarne lub ciemno - granatowe z wierzchu (rzadziej ciemno-zielone), fiołkowo-niebieskie od spodu. Bardzo pospolity u nas w końskim nawozie; obyczaje jak krowieńczaka.

5 Podrodzina. Grzebykorożne (Pecti-nicornia).

Ostatnie członki rożków nie tworzą roz-wijalnego, blaszkowatego wachlarzyka, lecz rodzaj grzebyka lub piłki o nieruchomych ząbkach, zwróconych do środka. Dorosłe karmią się sokami roślinnemi, larwy drewnem.

Tab. 23 fig. 1. Jelonek rogacz (Lu

canus ceryusj, duży (dł. samicy do 45 mm, samca do 60 mm), jeden z największych naszych owadów, o długich nogach z ząbkowanemi piszczelami; żu -waczki samca ogromne, w kształcie rogów jelenich, samicy krótkie, obcęgo-wate. Dość pospolity w lasach dębowych, lata nocami i spija sok wyciekający z dębów. Pędraki w drzewie, zwłaszcza próchniejącem; rozwój trwa kilka bat.

E) Piłkorożne (Serricornia).

Rożki mierne, piłkowate lub grzebyko-wate.

9 Rodzina. Bogatkowate (Bu-prestidae).

Ciało podłużne, zwężone ztyłu, płaska-we, twarde, pięknie barwiste, z metaliez-