page0174

170

niesie ją daleko, i w rezultacie po wielu czasach tej żmudnej pracy sterczą kolumny gliny, nakryte skałą jakby czapką ochronną, jak to obserwować można około Bożen w Tyrolu. W razie napotkania potężnego pasma gór na swej drodze, rzeka tylko w ostatecznym razie opływa szerokiem kołem pasmo górskie; najczęściej zaś wrzyna się w doliny wąskie między poszczególnemi górami, a tracąc na szerokości koryta swego, tern więcej pracuje nad jego pogłębieniem, jak tego przykład malowniczy przedstawia wstęga Dunajca, wijącego się pośród Pienin na znacznej przestrzeni. Dość też często się zdarza, że rzeka tamuje sobie sama ujście przez materyał, zabrany z wyżyn i gór, a wówczas zalewa znaczne przestrzenie dając początek jeziorom, jak np. w Alpach, albo tworzy u swego ujścia płaty lądu, wystające ponad poziom, jak to ma miejsce u ujścia Nilu.

Z czynnością erozyjną wody idzie w parze jej czynność denudacyjna, niszcząca i niwelująca poziom skorupy ziemskiej. Na tej czynności erozyjno-denudacyjnej polega osuwanie się zwałów górskich, nieraz bardzo znacznych; spływająca wśród deszczów ulewnych woda wdziera się w szczeliny, spłukuje glinę, rozluźnia spojenia skał i ich podstawę, i skały, ulegając sile ciężkości, osuwają się ze strasznym łoskotem ku dolinom tratując wszystko, co im w drodze stanie. W dolinie Sernf około Glarus w Szwajcaryi oberwał się 11/8 18«l zwał górski, którego masę obliczono na 10X10⁶ metrów kubicznych; prąd powietrza, jaki stąd powstał, był tak silny, że porywał ludzi w górę i rzucał daleko od miejsca katastrofy¹). Im zaś góry są wyższe i im ze słabszego materyału zbudowane, tern więcej objawia się na nich siła denudacyjna wody, a nie ulega wątpliwości, że dzisiejsze Alpy i Tatry utraciły bardzo wiele materyału ze swych szczytów niegdyś bardzo wysokich.

W końcu czynność abrazyjna (ścierać, piłować) wody jest właściwa wodom morskim. Jeżeli się wie, że fale morskie w Unst, na wysepce z grupy wysp Shetlandzkich, potrafiły rozbić szybę w latarni morskiej, chociaż szyba była umieszczona 59 metr. nad poziomem morza*), lub że około Wick w Szkocyi

*) Por. Neumayr: dz. w. prz. str. 577 nastp.

A. de Lapparent: Traite de Góologie j. w. t. I, str. 234 nastp.

*) Por. Neumayr: Dzieje ziemi j. w. str. 508 nastp.

http://rcin.org.pl