page0249

245

noży, trybami, modlą, sposobem przejawiania się owego Nieświadomego.

Fechner czuł nielogiczność substancyalizowania siły, a bojąc się przypisać im świadomość celów, do których one faktycznie zmierzają, wolał poddać ich działanie prawu. Siły pewne działają tak, a nie inaczej, bo takie ich prawo! »Die Kraft, powiada on, ist nicht etwas in den Theilen besonders Sitzendes, sondern sie liegt im Gesetz, sie entsteht erst durch das Zu-sammensein der Teilchen, insofern das Gesetz ftir ein gegebe-nes Zusammensein eine gegebene Kraftwirkung aussagt« ^l). Czy Fechner wiele pomógł sprawie hypostazując prawo miasto sub-stancyalizować siłę? Jedno i drugie jest niedopuszczalne.

§ 40. Energetyzm.

Bynajmniej nie przez wzgląd na wartość energetyzmu jako hypotezy naukow^łej, lecz przez wzgląd na rozgłos, jaki tej hypotezie nadali Ostwald i Heim, musimy jej poświęcić nieco uwagi.

Pominąć możemy rozmaite założenia filozoficzne Ostwalda²), odnoszące się głównie do teoryi poznania, a zajmiemy się jego poglądem na materyę i zjawiska dostrzegalne w przyrodzie. Pojęcie materyi, powiada Ostwald, którem się posługuje teorya mechanistyczna, zawiera w sobie wiele sprzeczności, bo mate-rya ma z jednej strony być jednorodna, z drugiej zaś iest ona podłożem pierwiastków chemicznych, które się gatunkowo wyróżniają Może być, iż pojęcie materyi niegdyś było jaśniejsze; odkąd jednak fizyka pojęcie materyi ścieśniła do pojęcia masy i ciężkości, nie nadaje się taka materya do wyjaśnienia zjawisk optycznych i elektrycznych. Z drugiej strony pojęcie siły iako czegoś, co z natury swej ustawicznie podlega zmianie, nie da

*) Fechner: Atomenlehre j. w., str. 203.

*) Por. Wilhelm Ostwald: Vorlesungen iiber Naturphilosophie. III Aufl. Leipzig 1905; Die Uberwindung des naturwissenschaftlichen Materialismus. Leipzig 1905 — wreszcie artykuł: Naturphilosophie — w książce zbiorowej Pawła Hinneberga p. t.: Die Kultur der Gegenwart. Teil I. Bd. IV Leipzig 1907.

Mach: Die Prinzipien der Warmelehre. Wien 1900, str. 430 nastp. G. Heim: Die Energetik nach ihrer geschichtlichen Entwicklung. Leipzig 1898 Yorwort.

http://rcin.org.pl