page0244

240

nieskończenie wielką, bo inaczej musiałyby się przeniknąć. Aby tedy unormować sposób ich oddziaływania, przyjmuje Bosco-vich prawidło: im więcej punkta są zbliżone do siebie, tern więcej rośnie ich siła odpychająca, przez co kompenetracya jest niemożliwa; im zaś punkta są bardziej oddalone, tern silniej się przyciągają. Temi dwoma prawami wyjaśnia Boscovich zjawiska najrozmaitsze. Wyobraźmy sobie, powiada on, czcionki drukarskie albo też litery, złożone z szeregu punktów widzialnych zaledwo pod mikroskopem, tak że owe czcionki albo litery, widziane gołem okiem, wydawać się będą jako materya najzupełniej ciągła i z punktów niezłoźona; wyobraźmy sobie dalej, że z takich czcionków lub liter złożono tysiące dzieł we wszystkich językach o najrozmaitszych przedmiotach tak, że powstałaby stąd olbrzymia biblioteka, w której byłoby pomieszczone mnóstwo dzieł wielkich i małych, a wszystko to powstałoby z jednego pierwiastku: z punktów materyalnych; uzyskamy wtedy wierny obraz natury według idei Boscovicha.

Kantowi zgodnie z całym jego poglądem na wartość poznawania naszego nie o to chodziło, aby odpowiedzieć, jaką lub czem jest materya w sobie rozważana, tylko jak my ją pojmujemy albo raczej pojmować musimy¹). Myśl jego odźwier-ciedlają te słowa: »Materie ist das Bewegliche, insofern es ei-nen Raum erftillt; einen Raum erfiillen heisst allem Bewegli-chen wiederstehen, das durch seine Bewegung in einen gewis-sen Raum einzudringen bestrebt ist. Die Materie erfiillt einen Raum nicht durch ihre blosse Existenz, sondern durch eine be-sondere bewegende Kraft. Es lassen sich nur zwei bewegende Kr&fte der Materie denken: Anziehungskraft und Zurilckstos-sungskraft«. Cała rozmaitość w układzie ciał oraz bogactwo ich zjawisk zawisło jedynie od działalności tych dwóch sił; dla świata organicznego przyjmuje Kant jeszcze jedną siłę, siłę plastyczną, pod której wpływem odbywają się ruchy celowe w jestestwach żywnych ²).

Później wskrzesił Herbart (-f-1841) dynamizm przesadny.

*) Por. Metaphysische Anfangsgriinde der Naturwissenschaft. 2 Th. Dynamik. Werke. Bd. V, str. 820—862 (wyd. Rosenkranza).

²) Por. P. Mielle: De substantiae corporalis vi et ratione. Lingonis 1894, str. 38 nastp.

http://rcin.org.pl