page0403

WPROWADZENIE

pogranicze polsko-niemieckie ulegało zmianom w ciągu wieków, stopniowo przesuwając się na wschód lub na zachód Jednocześnie zmieniał się charakter tego pogranicza ze stykowego na mieszane (o przejściowym — z punktu widzenia językoznawcy — nie można tu mówić).

Z perspektywy wieków pogranicze południowe jawi się jako stosunkowo najbardziej stabilne. Naturalną granicę wyznaczał główny grzbiet Karpat i Sudetów Mimo istnienia enklaw czeskich i słowackich na północ od tej linii i enklaw polskich na południu można mówić raczej o pograniczu stykowym niż mieszanym, gdyż wspomniane grupy osadnicze nie stanowiły znaczącego procentu ludności na danym terenie, poza obszarem gwar laskich. Południowo-wschodni pas omawianego pogranicza, na wschód od Popradu, miał specyficzną historię. Pierwotny układ dwuelementowy: polski na północy, a słowacki na południu, został wzbogacony (ale i geograficznie rozbity) o trzeci element: „wołoski" (ukraiński z domieszką rumuńskiego i innych języków z obszaru Bałkanów). Nie zmienił się przy tym stykowy charakter tej części pogranicza, które stało się językowym pograniczem polsko-ukraińskim.

Inny charakter ma na wschodzie pogranicze polsko-ukraińskie, a inny — polsko-białoruskie. Co prawda w obu przypadkach chodzi o pogranicze polsko-wschodniosłowiariskie, ale inne były losy kontaktów językowych na północnym, a inne na południowym wschodzie.

Własną specyfikę ma także pogranicze polsko-bałtyckie (polsko-pru-skie, polsko-litewskie, polsko-jaćwieskie). Podobnie jak na zachodzie, tak i tu wcześnie pojawił się dodatkowy element układu: silny żywioł niemiecki, który w znacznym stopniu wpłynął na nazewnictwo.