page0431

Róża

423

Róża, owa prawdziwa królowa kwiatów, bo i piękna, barwna i pachnąca, uważaną jest powszechnie jako tym boi piękności, młodości, niewinności i rozkoszy. Mimo to róża jest oznaką uczuć najwięcej sobie przeciwnych: pobożność bowiem ozdabia nią świątynie, miłość i wesele wiją z niej wieńce, smutek rozsypuje ją po grobach, a piękność i młodość przyjmuje róże jako dar sobie przynależny. Pomijając mitologiczną róży historyja, roślina ta znaną była od najdawniejszych czasów, bo już Pismo Święte miasto Jericho zowie gajem palm i róż, takich tam dużo być miało w samem mieście i jego okolicach. Poeci greccy i rzymscy opiewali często piękność róży, a za czasów' tych starożytnych narodów, używano róż w rozmaitych uroczystościach, i umiano je pielęgnować nawet, w zimie. Sławne były podówczas róże z Miletu, Preneste i z wyspy Rodos pochodzące, a nawet grecka nazwa róży Rodon, a łacińska Rosa, z tych czasów się wywodzi. W Wiekach Średnich róży użyto za godło herbowe. Wiadomo z historyi, że Anglija długo się dzieliła na dwa stronnictwa: róży białej i róży czerwonej, bo róże tych kolorów były herbami dwóch rywalizujących z sobą rodzin: Jorku i Lancastra. Są i herby polskie z różami, podobnie jak zagraniczne, i w takiej rudymentarnej postaci jak lilije (ob.\ Zazwyczaj róże herbowe przedstawia rozeta taka, jak ją na murach malują, albo z gipsu ornamentują, czyli niby kwiat róży na płask widziany, bez ogonka i liści. Herb np. Doliwa, ma takie 3 róże czerwone na białern wąz-kiem polu, przechodzącem przez błękitne; na nagłówku dwie trąby, a w środku znowu 3 róże. Herb Rola, ma białą różę w polu czerwonem, około niej 3 sierpy. Herb Róża, ma różę w czerwonem polu i takąż na nagłówku. Herb Ramult, ma 5 róż białych w polu czerwonem. Herb Włoszek, ma 2 miecze w polu czerwonem, miedzy któremi 4 róże białe. Wreszcie herb Mieszaniec, ma orła białego i 2 róże białe w^r polu czerwonem. W Wiekach także Średnich ustanowili papieże tak zwaną Różę złotą, godło władztwa tego, komu ją papież w podarunku przesłał. Zazwyczaj był to krzak róży, ze złota misternie wyrobiony, i niekiedy wysokiej wartości. Rozdawali papieże takie róże złote królom i królowym, książętom i księżniczkom, więcej z grzeczności jak symbolicznie, zwłaszcza tym, którzy w Rzymie byli podczas pewnej uroczystości, zwanej Dominica in rosa, czego dowodzi róża złota w skarbcu katedry krakowskiej, na Wawelu przechowywana, a którą Maryja Józefa, żona Augusta III, od Klemensa XH otrzymała. Różę te w uroczyste święta kościelne, stawiają na ołtarzu wielkim, i przed trumną ś. Stanisława. Nakoniec róże można widzieć i na obrazach Świętych, jak np. ś. Dorotę malują zazwyczaj trzymającą w ręku róże, bo jej się aniołowie przed śmiercią, którą za przejście do swego oblubieńca uważała, z kwiecistemi wieńcami ukazali. Także ś. Joachim, opiekun N. M. Panny, przedstawiany bywa z barankiem i wieńcem z róż, albo z Maryją na ręku; jak znowu sam wizerunek Najświętszej Panny, otacza często wieniec różany. Co się tyczy róży pod względem jej gatunków przyrodzonych, tych jest przeszło 150 poznanych i opisanych, z których ogrodnicy przez sztuczną uprawę wytworzyli przeszło 2,000 odmian. Róż dzikich we florze polskiej liczą 7 gatunków; z tych róża dzika zwyczajna albo psia (Rosa ranina \Aw.) jest najpospolitszą, która stosownie do gleby i różnych miejscowości, przybiera różne odmiany, od niektórych botaników, zwłaszcza od Bes-sera, za gatunki uważane, jak np Rosa Jundzilliana, ram Kłuli ii, rosa Czac-kiana. rosa Andrzejowskii, rosa Roreykianci, rosa Friedlaenderiana, rosa Kosińsciana, rosa Ratomseiana, rosa Wolfuartgiana i wiele innych. Okolice ziemi krakowskiej, sandomirskiej, lubelskiej i lwowskiej, jako też i kujawskiej,