page0459

455

umie wyszukać te środki i środeczki najrozmaitsze, które go do celu upragnionego wcześniej lub później doprowadzają. Czy tak samo dzieje się i u zwierząt? Czy i one umieją sobie poradzić, gdy się niespodzianie zmieniły warunki ich działalności celowej ?

Oto nęk (Sphex) wlecze do swej norki złowionego i ubez-władnionego świerszcza, trzymając go żuchwami za mackę czyli wąsik. Entomolog Fabre, przypatrujący się jego robocie, postanawia wystawić na próbę jego zdolności kombinowania celu ze środkami, zmienia mu warunki, przecinając ostrożnie nożyczkami mackę świerszcza. Nęk zauważywszy, że utracił zdobycz, zawraca się i chwyta świerszcza za drugą mackę; nieli-tościwy Fabre odciął i tę drugą, a wówczas nęk spróbował jeszcze żuchwami uchwycić głowę świerszcza, lecz pyszczek jego okazał się na to za mały. Mógł on był ująć świerszcza za łapkę, za skrzydełko, za ogon i zawlec do nory; niestety, to już przekraczało zakres jego uzdolnienia, nęk nawet nie spróbował tego uczynić, lecz odleciał, aby wykopać inną norę i na innego świerszcza polować. Wardzanka (Bembex) łowi w lot różne małe owady i zanosi je do swej komory małej, gdzie karmi swą gąsieniczkę. Podczas jej polowania Fabre rozkopał całą komorę i odkrył poczwarkę; w tymże momencie wróciła wardzanka ze swoją zdobyczą, a widząc zmienioną postać rzeczy, szuka dawnego wejścia, a nie znajdując go, krąży dokoła, depce po własnej gąsieniczce, która się wiła pod skwarem słońca, a chociaż mogłaby ją ocalić przez wykopanie nowej nory, nie uczyniła tego; zaprzątnięta troską o wyszukanie wnij-ścia, nic więcej poza tą troską nie widzi, zrywa się cały łańcuch czynności celowych, wardzanka porzuciła i swoją poczwarkę i swoją zdobycz¹). Czyż te zwierzątka, w innych normalnych warunkach tak celowo działające, nie postąpiły tak samo, jak nasz żołądek, który wykonywa ruchy bardzo celowe, aby prze-mięszać pokarmy, ale wykona on te same ruchy, kiedy zamiast pokarmów zdrowych dostanie się do niego substancya trująca?

Zważmy jeszcze, jak jednostajne są czynności zwierząt. Wszak bóbr, który nader zręcznie i celowo układa kawałki

’) Por. Ks. M. Morawski: Celowość w przyrodzie j. w., str. 140

nastp.

http://rcin.org.pl