page0457

455

METODA SOKRATESA.

zbierania i rozbierania załatwiają nie tylko określanie pojęć, lecz oprócz tego jeszcze kilka innych zadań; że nareszcie definicye mogą czasem innemi środkami być utworzone, ale nie mniej pozostaje prawdą, że obie formułki w Fedrosie razem połączone, nie oznaczają nic innego, jak określenie pojęć, czyli to, co robił Sokrates przez życie całe i za przednią czynność dialektyczną uważał. Mamy na to świadectwo Arystotelesa i Xenofonta. Pierwszy chwali go, że dał początek rozumowaniom indukcyjnym i ogólnym defini-cyom^x); drugi, że wszystko definiował i że o wszystkiem rozprawiał według rodzajów²). Oba świadectwa wyrażają zupełnie to samo, co słowa Platona w Fedrosie. Arystoteles przez indukcyę (eTraywy^) rozumie sprowadzanie szczegółów do jednego pojęcia ogólnego, czem jest właśnie platońskie ^zbieranie w jedno* (<7uvaycoy^) a przez definicye prawidłową (ópwp.óę), podział rodzaju na zawarte w nim gatunki³). Przypisując tedy Sokratesowi zasługę trafnych definicyi, których przed nim nie było w nauce, chciał oczywiście powiedzieć, że umiał dzielić pojęcie każde na niższe, pod niem się mieszczące. Bez tej operacyi żadna definicya naukowa do skutku nie dochodzi ⁴).

IV p. 509 d) oznaczają rodzaj, czasem znowu gatunek (T i m. p. 39 e). Określenie ściśle tych pojęć było jednak mezbednem, bo nietylko pierwszorzędną odgrywają rolę w dialektyce platońskiej, ale dają powód do nieporozumień, zwłaszcza, że oba wyrazy i sTooę mają jeszcze kilka innych znaczeń.

^J) M e t a p h. XIII 4 p. 1078 b: touę x £7roxTtxou; ouę xot t'o ópil^sa^at xa\łóXou.

²) Memor, IV 6 §. 1: :tovto aev ouv ?) Snop (retro, z:oXu £pyov av et7]    ;

IV 5 §. 12; SiotAEyoYTa; x*to ye'vt) to TcpayaaTa. »Byłoby zbyt trudnem zadaniem rozpatrzyć wszystkie podawane przez niego określenia pojeć« — arozróżniając rzeczy podług ich gatunków« dobrze tłumaczy Konopczyński.

⁸) Ałialyt. poster. II 13: 8iEAeIv to y£’vo; Etc to aroua x>7> eIóei to 7Zf»Zx», t. j. »dzielić rodzaj na medające się więcej dzielić pierw sze gatunki« ; T o p. VI. 6: :rov y£voc Tog orynStrjprjLi^w; oiaeopotc StatpEtTat, t. j. »kaźdy rodzaj dzieli się na przeciwne sobie różnice gatunkowe«, jak wynika ze związku.

⁴) Zeller (II. 1 p. 107 4-te wyd.) twierdzi, że Arystoteles Sokratesowi przypisywał tylko tworzenie ogólnych pojęć za pomocą indukcyi, bo »jedno i drugie jest w gruncie to samo«. Arystoteles jednak mówi osobno o »definicyach ogólnych«, osobno o postępowaniu indukcyjnem, a bynajmniej nie twierdzi, że definicye wszelkie .Sokrates tworzył za pomocą indukcyi. Porów. Meta p h. I 6; XIII 4 i 9. Indukcya bowiem służyła mu także do innych celów, n. p. do krytykowania pojęć błędnych, do dowodzenia jakiejś prawdy i t. p. Na odwrót definicye tworzył czasem za pomocą indukcyi, czasem przez dzielenie lub innym jakim sposobem. Ale Zeller (II I p. 6x7)

http://rcin.org.pl