5192604633

pytanie: „Dlaczego K-owałeś (uniosłeś rękę, zabiłeś króla etc.)?” - nie tylko ma zastosowanie, lecz również w odpowiedzi uzyskamy jakąś rację (odpowiednio: by zagłosować na X-a, by uzyskać pełnię władzy etc.). Anscombe zwraca też uwagę na przypadki działań dokonanych bez powodu (np. zrywanie listków z krzaczków w czasie spaceru, śpiewanie pod prysznicem), do których ten sens pytania ‘Dlaczego’ ma zastosowanie, choć w odpowiedzi nie zostanie podana żadna racja - są to działania wykonane bez powodu. (Jest to szczególny przypadek odpowiedzi na to pytanie, tak jak odpowiedź: „Nie mam ani grosza” - jest szczególnym przypadkiem odpowiedzi na pytanie „Ile masz pieniędzy w kieszeni?”.) Jeżeli natomiast rozważymy klasyczne przypadki niedziałań: np. uniesienie ręki w wyniku spazmu, czy spadnięcie ze schodów, to - twierdzi Anscombe - są to przypadki, do których pytanie ‘Dlaczego?’ w tym szczególnym sensie w ogóle się nie stosuje.

Davidson¹ rozważa rozmaite kryteria lingwistyczne proponowane na odróżnienie działań od niedziałań, które okazują się jednak niewystarczające i wreszcie sugeruje by odwołać się do proponowanego przez Feinberga² efektu akordeonu. Efekt akordeonu polega z grubsza na tym, że wolno nam przypisać sprawcy skutki jego działań. Jeżeli sprawca podjął pewne działanie K-owania, a K-owanie spowodowało A.-owanie, to możemy powiedzieć, że sprawca spowodował ?i-owanie (bądź że A.-o wał) - choć oczywiście nie jest przesądzone to, czy X.-ował intencjonalnie, czy nie. W ten sposób -używając języka Davidsona - działanie można opisać dowolnie wąsko, odwołując się do opisu ruchów ciała, lub dowolnie szeroko, odwołując się do dalekich konsekwencji działania. Jednocześnie Davidson twierdzi, że efekt akordeonu obowiązuje tylko dla sprawców - nawet jeżeli uderzenie piłki spowodowało rozbicie okna, co z kolei spowodowało rozpacz gospodyni, to nie powiemy, że piłka spowodowała rozpacz gospodyni.

1

   Por. Davidson D„ Agency, dz. cyt.

2

   Por. Feinberg J., Action and Responsibility, [w:] A.R. White (red.), The Philosophy of Action, Oxford: Oxford University Press, 1968, s. 95-119.