page0466

458

Ruch

sio od postaci koła. Niektóre zaś komety zdają się opisywać parabole. Prócz ruchu postępowego i wahadłowego znamy jeszcze także ruch obrotowy łub wirowy, to jest taki ruch, w którym wszystkie punktu ciała poruszają się około jednego punktu względnie nieruchomego lub około linii prostej stale z nim połączonej, która się' zowie jego osią obrotu. W ruchu wirowym około jednego punktu, każdy punkt ciała opisuje drogę leżącą na pow.erzchni kuli, której promieniem jest jego oddalenie od tego stałego punktu, będącego środkiem tejże kuli. Przy obrocie zaś ciała około osi jego biegną wszystkie punkta, nie leżące na tej osi, po okręgach kół, których płaszczyzny są prostopadłe do tej osi, a środki na niej samej leżą; one mają tem większe promienie, im więcej są oddalone od tej osi obrotu. Długości dwóch łuków s, s' które w równym czasie dwa punkta opisują, mające długości r, r‘ od osi obrotu, są do siebie widocznie w prostym stosunku tychże odległości, to jest s: s' — r-. r'. Położywszy w odległości r‘ — 1 wielkość kąta s¹ — W, który opisują wszystkie prostopadłe do osi w równym czasie, mamy s “ rw, a ruch wirowy będzie jednostajny albo niejednostajny, według tego, czy w, a tem samem i s ro-

s    rw

śnie w tym samym stosunku, co czas /, czy w stosunku innym. Ułamek — — —

l    b

wystawia w pierwszym chyżość stałą, w drugim zaś chyiość średnią, czasowi

w

i odpowiednią, punktów, które mają odległość r od osi obrotu. Ułamek — zo-

s

wie się chyioseią kątową; nazwawszy go głoską ip i położywszy — ~ V, będzie V — r iJj oznaczać chyżość punktów, mających oddalenie r od osi obrotu. Znając chyżość kątowrn w każdej chwili, zna się tem samem jakość obrotu ciała. Chyżość zaś każdego punktu ciała nietrudno wynaleść, mnożąc jego odległość od osi obrotu przez chyżość kątową. Na ziemi naszej, którą za ciało kuliste w^r przybliżeniu uważać można, opisują wszystkie miejsca na jej powierzchni w 24 godzinach tak zwane równoleżniki, to jest koła, których okręgi w miejscach bliższych biegunów (końców osi) są mniejsze, a w miejscach bardziej od nich oddalonych większe. Równik miedzy temi kołami jest największy. Ponieważ wszystkie punkta na ziemi, czy opisują większe, czy mniejsze równoleżniki, w tym samym czasie zupełny obrot około ziemskiej osi odbywają, chyżość przeto obrotu nie może być wszędzie na jej powierzchni jednakowa. Przeciwnie miejsca pod równikiem mają nierównie większą chyżość dziennego obrotu, niż na zwrotnikach, a te znow^ru większą, niż miejsca na ziemi w okolicach przybiegunowych. W ruchu obrotowym ciała około osi, stale z nim połączonej, objawia każda jego cząsteczka tak zwaną silę odśrodkową, która stoi w prostym stosunku do jej massy i oddalenia od osi obrotu, a w odwrotnym do drugiej potęgi z czasu jednego obrotu tegoż ciała. Jeżeli każda taka cząstka ma sobie odpowiednią na przeciw^rnej stronie osi, to jest równą massę, jak ona, i w równem oddaleniu od tejże osi, siły ich odśrodkowe znoszą się zupełnie, a oś nie doznaje z nikąd nacisku i zowie się w takim razie osią wolną. Jeżeli zaś siły odśrodkowa wszystkich cząstek ciała nie trzymają w ten sposób z sobą równowagi w^rzgiędem osi obrotu, oś taka doznaje ciągłego szarpania na tę stronę, na której masa przeważa. Oś, dokoła której rnassa jest symetnrycznie rozłożona, jest osią wolną, os ta przez środek massy ciała prze-hodizc Stateczność osi obrotu można okazać na przyrządzie Bohnenbergera lub ^-ai giroskopie Fessela. Lecz o tem, równie jak o dalszych szczegółach i prawach ruchu odesłać muszę czytelnika do mojej fizyki umiejętnej. Dr. W. U.