page0624

616

Słonimski — Słoniowa kość

O komecie Halleja (tamże, r. 1835). Opisanie machiny rachunkowej (Petersburg, r. 1845) po rossyjsku, i wielu innych.    F. M. S.

Słoniorośla alko sloniorośl (Phytelephas macrocarpa Ruiz et Pavon), tak przezwano po polsku pewne drzewo w środkowej Ameryce po brzegach rzek rosnące, którego nasiona znacznej wielkości są tak twarde i białe, jak kość słoniowa. Jest ono z powierzchowności bardzo podobne do palm, bo należy do rodziny pochutnikowatych (Pandaneae'), do palm zbliżonych. Słoniorośla ma kłodzinę niewysoką, z której wierzchołka zwiesza się piękny wieniec liści pierzastych. Owoce jej po kilka razem, z przyczyny niejakiego podobieństwa, zowią tameczni mieszkańcy głowami murzyńskiemi (Cabeza de Negr o). Każde drzewo podlada 6—8 takich głów, najmniej po 25 funtów ważących, same zaś owoce pokryte są drzewiastemi brodawkami i wyglądają jak korzenie nadziemne bulwiaste tej rośliny wijącej się, co ją w naszych cieplarniach We-studinaria Fdiphanfopus nazywają. Wiadomo, że każde nasienie (ob.) roślinne składa się ze skórki i jądra, któreto jądro stanowi zarodek (embryo) przyszłej rośliny, oraz liścienie (cotyledones) grube i mączyste albo cienkie, utopione wraz z zarodkiem w istocie białej mączystej, którą botanicy bielmem (albu-men) lub białkiem roślinnem zowią. Otóż nasiona w owocach słoniorośli są tak duże jak największe orzechy włoskie, tylko nieco podłużne, posiadają białość doskonałą i przyjmują polor przy odpowiedniej twardości tak zupełnie jak kość słoniowa. Własności te nasion słonioroślowych spowodowały rękodzielników europejskich do używania ich na różne wyroby tokarskie, mianowicie robią z nich gałki do lasek, kule, małe szkatułki, rozmaite figurki i t. p. Ta kość słoniowa roślinna sprowadzaną bywa do Europy niekiedy w^r dość znacznych ilościach, a w r. 1856 w Londynie na targu, 1000 sztuk takich nasiou słonioroślowych kosztowało 7—8miu szylingów czyli 14—16 słotych polskich. W ojczyźnie zaś słoniorośli to jest, w Peru, lub w Nowej Grenadzie, kiedy jeszcze owoce słoniorośli nie zupełnie dojrzały i jądra czyli bielma mają jeszcze płynnne, używają ich tak jak mleka kokosowego na pokarm lub robią z tego pewien gatunek wina.    F. Be..

SłODiOWR kość (ebur), jestto ciało stanawiące massę zębów przednich słonia, zębów hippopotama i kolców narwala. Pierwiastki kości słoniowej są prawie też same co zębów i kości w ogólności; w rzeczy samej kość słoniowa składa się z galarety, fosforanu wapna, fosforanu magnezyi, tlenku magnezu i żelaza. Utkanie jej przedstawia niejakie podobieństwo z utkaniem łodyg roślinnych; napotykamy bowiem w massie kości słoniowej niejako włókna tak z sobą przetkane, iż na przecięciu przedstawiają się figury mniej lub wieeej podobne do kwadratów ukośnych. Wzrost zębów^r przednich u słonia uskutecznia się podobnie jak drzew, to jest przez przyrastanie warstw spół-środkowych z dawnemi; kolor ich jest biały z odcieniem żółtawym; świeżo wyjęte ze zwierzęcia przedstawiają wewnątrz rozmaite odcienia kolorów, po których sądzić można o ich dobroci; najwięcej są cenione mające odcień zielonawy; ciało to starzejąc staje się matowo białem a sprzęty z niego wyrobione przybierają z czasem brudno żółtą barwę. Podobnie jak drzewo, kość słoniowa skłonna jest do paczenia. Kość słoniową otrzymujemy także w stanie kopalnym w rćr.nych miejscowościach strefy umiarkowanej aż do Syberyi, dość dobrze zachowaną i ta się używa na wyrób rozmaitych ozdób, na rzeźb> i t. d. Kość kopalną przejętą tlenkiem miedzi, nazywają turkusem z przyczyny że taką kość poraź pierwszy przywieziono z Turcyi do Europy. Ponieważ kość słoniowa jest dziurkowata, przeto łatwo daje się farbować;