page0816

808

Saint-Priest

czył tej massy błędów, jakie w tern dziele uchodzą za poważne prawdy historyczne. To fakta, co:; dopiero poglądy? Najzabawniejsze ma St. Pnest wyobrażenie o sprawie dyssydentów. Rozumuje tak: „prawa każdego człowieka do wykonywania przepisów swojej wiary i wolności wyznania, nie były j eszcze podówczas powszechnie uznane. Prawodawstwo najoświeceńszych narodów było pod tym względem ułomne i niezupełne, np. Angnja, która z Rossyją, Prussami, Damją i Szwecyją popierała w Polsce emancypacyią niekatolików, \nglija sama była daleką od dania dobrego przykładu; lecz teoryja wyprzedziła wszędzie zastosowanie, a wolność religijną zawsze przez politykę odpieraną^ Filozofija podówczas głośno zapowiadała pod imieniem tymczasowem toleran-cyi.” Otóż Polska miała ustąpić teoryi, której nie stawiała u siebie Anglija. Anglii sprzymierzeńcy w tej sprawie byli sam. niekatolicy. Nareszcie chociaż to w Polsce niby teoryi nie było, dyssydenci nasi w owym czasie daleko więceii używali religijnej swobody i nieporównanie więcej jak wszyscy inni dyssydenci, to jest ludzie nie iządowego panującego wyznania w Anglii, w Prussiech i t. d. Swobody polskich dyssydentów, całego świata dyssydenci zazdrościć mogli. U nas teoryja stara była i od nas się to Europa uczyć mogła tolerancyi, a chociaż w XVIII wieku tolerancyja polska skrzywiła się cokolwiek w porównanu do tolerancyi XVII lub XVI wieku, zawsze to ograniczenie wolność, dyssydentów naszych, byłoby szaloną wolnością w Anglii i na całym świecie. St. Priest w innej rozprawie swojej, która jakby dopełnieniem jest dziełka o Polsce, to jest w rozprawie o kongresie cieszyńskim, unosił się nad Fryderykiem II, królem pruskim. Wysoki to u niego ideał cnoty i mądrość.. Kiedy Józefowi II przyszła fantazyja przyłączyć Bawaryję do swoich posiadłości, Fryderyk u naszego historyka „korrespondent Woltera, spółcześnik Ludwika XV, przemienił się w Arminiusza.” I w innem miejscu: „w miejscu zdobywcy, bez zdobyczy narodu rozdzielonego i rozbrojonego widziano, jak występował w tymże samym człowieku, obrońca ojczyzny, opiekun słabego przeciw silnemu, uciśnionego przeciw ciemiężycielowi, bohater Machiawela ustąpił bohaterów¹ Plutarcha. Pięknie brzmiące słowa, których Francuzi używają, ale co w nich prawdy! Fryderyk więc brał stronę uciśnionych, Józef był ciemiężycielem Bawaryi! Fryderyk nie chciał jedności Niemiec pod Austryją, a do tego miai w^r Bawaryi dwie ziemie, które mógł wziąć w spadku, Anspach i Baircuth, Fryderyk wierzył tylko w oręż, autor zrobił go marzycielem sielankowym. Tak wszędzie i po innych dziełach stronny, pół legitymiczny, pół filozoficzny, pól marzący, pół praktyczny pogląd autora, który mógł kompilować fakta nareszcie, ale nie oświecił, nie związał ich, prawdy nie ukazał. Mimo to obrany członkiem akademii francuzkiej, zajął krzesło po archeologu poecie Vatout, że zaś Vatout świeżo obrany, umarł nie zasiadłszy swego krzesła i nie mugł przeto pochwalić sweg'o poprzednika poety i filozofa Ballanchea, St. Priesfowi przyszło w jednej mowie akademickiej dwie umieścić pochwały, dwóch swoich poprzedników. Przemawiał, przyjęty na posiedzeniu publicznem dnia 17 Stycznia 1850 toku. Zebrał wtedy drobniejsze pisma swoje i wydał pod tytułem: Etudes diplomaPąues et, litte-raires ^Paryż, 1850 roku, dwa tomy). W tomie pierwszym mieści się: 1) Lt Partage de la Pologne en 1772. TaDleau des ne^ociations qui ont ament le premier demembrement, str. 1 — 295, oprócz tego co w Appendices, str. 263 — 393.    2) Le Gnerre de la succession de Bariere et le con-

gres de Teschen, 1777—1779. W tomie Il-gim: 3) Discours de reception a Facademie Franęaise; 4) Un mot sur le 24 fewier, 5) La perte