page0871

Spałować — Spanheim    @63

mi wysoko. Gdy spały zaleją się żywicą i ta stwardnieje, wtedy skrobaczką ze spał wybiera się żywica.

Spandaa_f miasto w okręgu rządowym Potsdamskim w pruskiej prowincyi Brandeburg' i twierdza drugiego rzędu zsuną cytadel Ją leżj nad zbieg.em Sprej i Haweli, ma 8200 mieszkańców i załogę z 1600 żołnierzy złożoną; cztery kościoły (pomiędzy któremi najgodniejszy widzenia Mikołajewski z XVI wieku), wielki zakład poprawniczo-karny na 750 ciężkich złoczyńców, i zakład ochronny dla dzieci po zbrodniarzach pozostałych. Mieszkańcy, oprocz zajęcia w wielkiej fabryce broni i prochu, trudnią się rybołówstwem, budową okrętów, żeglugą, piwowarstwem i gorzelnictwem, oraz tkaniem lnu i bawełny. Od r. 1851 istnieje tu fabryka pistoletów, także przeniesiono tu ludwisarnię z Berlina. Stosunki handlowe są wielce ożywione, częścią z powodu znacznego handlu bydłem, częścią z powodu idącej tędy drogi żelaznej, z Berlina do Hamburga. Spandau jest jednem z najdawniejszych miast Marchii środkowej i było rezy-dencyją pierwszego Kurfirszta z domu Hohenzoilern. W r. 1631 Kurfirszt Jerzy Wilhelm już wtedy twierdzą będące miasto wydał Szwedom. Dnia 26 Października 1806 r. poddało się ono francuzom pod marszałkiem Lannes, a 20 Kwietnia 1815 r. po krótkiej blokadzie oblegającym rossyjanom i prusakom pod generałem von Thiimen.

Spangenberg (August Bogumił), biskup gminy Braci Czeskich w Borby, ur. 1704 r w Klettenberg, w^r hrabstwie Hohenstein, nauki teologiczne kończył w Jenie i r. 1732 został adjunktem wydziału teologicznego w Halli, oraz inspektorem domu sierot. Później wstąpił do gminy Braci Czeskich, odbył kilka podróży po Europie i Ameryce, r. 1744 został biskupem i zmarł 1792 r. w Ber-tholdsdorf. Gmina Braci Czeskich zawdzięcza jego działalności i roztropności oczyszczenie swoje z różnych wybryków. Pisał między innemi Życiorys Zin-zendorfa (2 tomy, Borby, 1772) i Der Begriff der christlichen Lehre in der Brudergemeine (1779). Jego życie opisał Ledderhose (Lipsk, 1846). F. H. L.

SpaLgeilberg (Ernest Pioti), uczony prawnik, ur. 1784 r. w Gettyndze, zmały r. 1833 w Hannowerze, ostatnio był tamże radzcą sądu apellacyjnego i assessorem królewskim rady tajnej. Z licznych jego prac treści prawniczej zasługują na wzmiankę: Institutiones juris cwilis Napoleonei (1808); Com-mentar iiber den Codę Napoleon (3 tomy, 1810—11); Einleitung in das romi-sche lustinianissche Rechstbuch (1816); Beitragezu den deutschen Rechten des Mttelalters (1822); Jakob Cujacius und seme Zeitgenossen (1822); Beitrdge fur Rundę der deutschhen Rechtsalterthumei (1824); Die Lehre wn dem Urkundenbeweise (2 tomy, 1827), i mnóstwo innych.    F. H. L

Spaaheim (Ezechiel), sławny mąż stanu i uczony, ur. 1629 r. w Genewie; w 1642 r. udał się wraz z ojcem swoim, znakomitym ale kłótliwym teologiem, Fryderykiem Spanheim, do Lejdy, gdzie był uczniem Salmasiusa i Heinsiusa. Powołany r. 1651 na katedrę literatury pięknej do miasta rodzinnego, został tamże w roku następnym członkiem wielkiej rady. W kilka lat później elektor Palatynatu powierzył mu wychowanie swego syna i wysłał go z waźnemi sprawami do Włoch, gdzie chwile wolne poświęcał badaniom starożytniczym. Powróciwszy r. 1665 do Hcdelberge, wstąpił potem do służby elektora Brande-burgskiego, od którego posłował przez lat dziewięć w Paryżu, poczem mianowany ministrem stanu, uczestniczył w układach pokoju Ryzwiekiego. Później król pruski Fryderyk I wysłał go do Londynu, gdzie zmarł r. 1710. Spanheim posiadał gruntowną naukę, zwłaszcza w historyi politycznej i prawa, oraz w numizmatyce starożytnej. Do głównych jego prac należą: Disserłationes de