page0892

884

Spliiola — Spinoza

włócząc przedewszystkiem ,od dalszego postępu wstrzymał. Ani jeden ani urugi me mogli odn esc nad sobą stanowczej korzyści. Nakoniec w skutka stanowczej bitwy morskiej w pobliżu Gibraltaru r. 1607, w której admirał holenderski Hemskerk zniszczył całą fi ot tę hiszpańską, dwór madrycki podał rękę do układów o zawieszenie broni, które Spinela w r. 1609 z Maurycym w Hadze na lat dwanaście zawarł. Gdy w r. 1631 upłynął zakreślony termin, zaczął na nowo mierzyć się z przebiegłym Maurycym, bo już w tym samym roku przeszedł przez Een pod Moguncyją i cały pas kraju aż do Hollandyi, dla domu cesarskiego zawojował. Maurycy umarł wśród nadaremnych wysileń na zmuszenie przeciwnika swego, aby odstąpił od oblężenia Bredy, ale i Spi-nola zachorował także niebezpiecznie, z przyczyny wilgotnego powietrza. Nakoniec po dziesięciomiesięcznem oblężeniu otworzono mu bramy w Maju 1635 r. Mężnej załodze, wspaniałomyślny Spinola dozwolił wyjść z warowni z honorami wojskowemi. Byłto jednak już ostatni wielki czyn wojenny. Dla słabości jzdrowia złożył dowództwo. Wprawdzie w r. 1630 jeszcze raz wystąpił we Włoszech, gdzie zamierzał zdobyć Casale, ale przeszkody jakie mu w Madrycie stawiano, tak go zmartwiły, że jeszcze tego samego roku umarł, za wcześnie dla oręż* hiszpańskiego, który po śmierci Spinoli coraz mniejszego doznawał powodzenia, lecz niezawcześnie dla sławy swojej, kturą do samego szczytu doprowadził.

Spinola (Krzysztof Boyas), biskup, urodził się w Hiszpanii, wstąpi! do zakonu frauoiszkanów w Austryi, był spowiednikiem Maryi Teressy, córki Filipa IV, króla hiszpańskiego, zaślubionej cesarzowi Leopoldowi I. Wyniesiony w końcu na biskupstwo Tina, a następnie Wiener-Neustadt, zwiedzi! różne dwory i uniwersytety niemieckie, wchodzi! w rozprawy z teologami protestanckimi, starał się o braterskie z nintf porozumienie, celem pojednania z Kościołem katolickim; wszakże gorliwe jego zabiegi i usiłowania pożądanego skutku nie wzięty, pomimo wielkiej wyrozumiałości ze strony Spinoli. Umarł on roku 1695. Jerzy Calixt, urodzony 1536, zmarły 1656 r., uczony teolog lu-terański, słynny z umiarkowania i pojednawczego ducha, przychylnym był sprawie zjednoczenia, równie jak sławny Lejbnitz (ob. Synkretyzm).

^Spinoza (Benedykt, właściwie Boruch), jeden z najsławniejszych filozofów, urodzony 1633 r. w Amsterdamie, z żydów portugalskich, uczęszczał początkowo do szkoły rabinów, gdzie uczył się języka hebrajskiego. Niezadowolony ze swoich nauczycieli, wnet zabrał się do zgłębiania samoistnego Biblii i Talmudu, lecz nie znalazłszy w nich wyjaśnień za któremi śledził, popadł w nowe i jeszcze większe wątpliwości. Wiara w religiję ojców stygła w nim coraz bardziej, a nie zaniedbując swoich studyjów., zbliżył się do kilku chrześcijan i powziął zamiar poznania tex.tów greckich i łacińskich na równi z hebrajskim. Naukę tych językó v ułatwił mu lekarz Franciszek van den Kilo, v/ którego córce się kochał, skutkiem togo zaś rozstał się zupełnie z synagogą, co w owej epoce między żydami było rzeczą dość rzadką, tak iż współwyznawcy jego, chcąc uniknąć zgorszenia, ofiarowali mu 1.000 guldenów rocznej pe»3yi, byleby stałym pozostał w swojej wierze. Giy to nie pomogło, użyto przeciw niemu sztyletu i licznych prześladowań, które atoli nie więcej wpłynęły na niego od poprzedniej pokusy pieniężnej, lecz owszem utwierdziły go w zapale do studyjów filozoficznych, opartych na metodzie Kartezyjusza, któremi się jednocześnie z badaniawi optycznemi zajmował. Holandyja broniła w owym czasie swobody myślenia, a Amsterdam był miejscem schronienia dla wszystkich pisarzy wygnanych z innych krajów; Spinoza jednak, który niczem