page0913

905

Sandomierz

połączoną i obróconą na kaplicę, w której się ołtarz tego świętego mieści. Z drugiej strony tejże samej szczytowej ściany wznosi się dzwonnica, prostym ale pięknym stylem z cegły murowana. Nie należy już ona do pierwotnych murów kościoła, ale pod względem architektury, a mianowicie rysunku okien, więcej od niego jest charakterystyczną. W niej zawieszone są trzy dzwony, z których jednemu blizko tysiąc lat istnienia naznaczają. Kościół ś. Jakóha wewnątrz jest ubogi, dochował jednakże kilka znakomitych starożytności, a między innemi kamień fundatorki. Jestto płaska czworograniasta tablica, w której wklęsłym środku widać w płaskorzeźbie wyrobioną postać kobiecą, w długiej sukni ze złożonemi na piersiach rękami. Dokoła tej tablicy znajdują się gotyckie głoski, ryte na kamieniu i czarną zacierane massą, wskazujące grób księżniczki Adelajdy i rok jej zgonu. Do starożytnych także należą jeszcze dwa tutejsze grobowce, jeden .Jana Ostrorogu, zmarłego w r. 1427, drugi rodziny Słupeckich, bez daty, z XVI wieku. Kościół ś. Pawła, podobnie jak poprzedni w polu stojący, był parafijalnym w starym Sandomierzu. Instytucyja jego winna swój początek biskupowi Iwonowi, który po oddaniu kościoła ś. Ja-kóba dominikanom, ten w r. 1219 wystawił i parafijalne do niego nabożeństwo przeniósł. Był to jednak kościółek drewniany pierwotnie i utrzymywał się w tym stanie do r. 1544, w którym pleban tutejszy, Jerzy, kanonik i officyjat sandomierski, w miejsce podupadłej drewnianej budowli, murowaną wystawił. Następnie kiedy przez pożar zniszczoną została, ksiądz Szymon Dzierżga, of-ficyjał sandomierski, podźwignął ją i w nowe sprzęty zaopatrzył w r. 1620. Późniejszy pleban ksiądz Paweł Złomański, założył przy tym kościele własnym kosztem murowaną dzwonnicę, a w niej trzy dzwony zawiesił. Nakoniec w r. 1728, pleban Marcin Jasiński, kanonik sandomierski, kościół miedzią pokrył i cmentarz murem obwiódł. W r. 1809 Austryjacy urządzili przy tym kościele bateryją, którą kiedy polskie wojska attakowały, kościół w murach i dachu od kul armatnich uszkodzony, a zabudowania plebańskie całkiem zniesione zostały. W naszych dopiero czasach, pleban ksiądz kanonik Moszczeński, własnym po większej części kosztem dach kościelny przerobie kazał. Budowla ta ma styl wieku XVII, starożytności wewnątrz żadnych. Co do kościołów nowego Sandomierza, kościółek ś. Ducha ze szpitalem, założył dla kanoników regularnych, de Saxia, inaczej Duchacami zwanych. Zegota, kasztelan krakowski w r. 1222. Peregryn z Lemberga powiększył tę fundacyję w r. 1331, nadając jej trzy łany gruntu i winnicę. W r. 1396 majątek szpitalny uwolniony został od służebności rządowych, w późniejszych czasach ta instytucyja liczne otrzymywała zapisy, tak w ziemi jak w pieniądzach. Po suppressyi kanoników regularnych, osadzono przy tym kościele siostry miłosierdzia i te się tutaj do dziś dnia utrzymują. Kościół ani zewnątrz ani wewnątrz nie ma śladów tak odległej dawności swojej, ale jest czysto utrzymany, ołtarze jego są piękne. Położony przy samej Opatowskiej bramie kościół ś. Maryi Magdaleny z pięknym klasztorem, dziś opuszczony, fundowany był przez Leszka Białego dla panien dominikanek. Różnemi klęskami i najazdami jakie kraj ponosił zniszczony, odbudowany w r. 1454 staraniem ks. Jędrzeja Ruteni, pro-wincyjała dominikańskiego, oddany został braciom tegoż zakonu, ścisłej reguły, zwanych obserwantami. Budowa jego była ostrołukowa, sklepienie wsparte na czterech filarach, dzielących nawę na trzy części. Tylna cześć presbitery-jum zakończona początkowo trzema ścianami, zaokrąglona została w XVII wieku i przyozdobiona w sposób, który całości budowy nie odpowiada, a nawet ją szpeci. Szczupłe fundusze tego kościoła nie pozwoliły zakonnikom tu pozostać,