page0930

922    Środopośeie — Śródziemne morze

w tę chwilę. Jestto zabytek dawnych wieków. Od półpościa niegdy, że pobożni na suchych pokarmach przestawali, garnki zdawały się mniej potrzebne-mi i z tej to myśli igraszka ta może wzięta początek. Czwarta Niedziela wielkiego postu nazywa się Środopostną. Na mszy wielkiej dyjakon i subdyjakon assystują kapłanowi w dalmatykach i organ słyszeć się daje. Ta zmiana tej jednej tylko tyczy się Niedzieli. Msza zaczyna się od słów: Laetare Jerusa-lem, „Ciesz się Jerozolimo,” i nabożeństwo do tych słów zastosowane. Kościół tu pociesza wiernych, przybliżającą się wesołą uroczystością Zmartwychwstania Pańskiego i nadzieją owoców, jakie wiernym przez post, umiarkowanie i pokutę sposobiącym się do jej pobożnego obchodu, przyniesie. (Ob. Pól poście).

Śródziemne morze, tak nazwane od swego połoJenia pomiędzy Europą, Azy ją i Afryką, wraz z morzem Adryjatyckiem, Egejskiem i Marmara, 47,500 mil kw. powierzchni zajmujące, ma 515 mil długości. Największa jego przestrzeń wynosi 240, a w środku 80 mil szerokości. Za oceanem Atlantyckim łączy się od zachodu przez cieśninę Gibraltarską, środkiem której spostrzegać się daje silny prąd wody z oceanu do morza wpadającej. Przyczyna w^rspom-nionego przypływu wod oceanowych, daje się tłomaczyć tern, że ubytek wód ulatniających się pod skwarnemi promieniami słońca od brzegów afrykańskich, a zasłanianych od północy łańcuchem Alp, nie może być dostatecznie zrównoważonym wodami rzek, do tego morza wpadającemi. I tak, od strony Afryki, jeden tylko Nil z większych rzek, falami swemi zasila morze Śródziemne, z Azyi zaś i półwyspu grecko-tureckiego przypływ wód jest nieznaczny. Z drugiej strony, oprócz rzek pomniejszych z Włoch i wschodniej Hiszpanii biegnących, wymienić można tylko Adyge, Po, Rodan i Ebro, a z tych ostatnia w porze letniej znacznie wysycha. Lecz nie samem tylko przyborem wód przez cieśninę Gibraltarską zasila się morze Śródziemne; podobneż silne prądy biegną z morza Czarnego przez Bosfor i Dardanelle. Do morza Śródziemnego należą, odnogi: Walencka, Lyońska i Genueńska, morze Tyrreńskie, Adryja-tyckie, Jońskie z zatoką Tarencką i Koryncką czyli Lepancką, morze Egejskie czyli Greckie, cieśnina Dardanelska czyli Helespont; morze Marmara czyli dawne Propontis, odnoga Smyrneńska, Adalia i Skanderun, tudzież wielka i mała Syrta. Morze Śródziemne szczególnie w zachodniej swej stronie, dochodzi do znacznej głębokości. W wielu miejscach ołowianka staje na dnie 3,000 stóp głęboko. Pod Niceą, zaledwie o kilka łokci od brzegu, głębokość morza dochodzi 4,200 a w innych miejscach nawfet 5,000 stóp. Badania geologiczne i powinowactwo w formacyi gór hiszpańskich i afrykańskiego Atlasu, jako też równoległy ich kierunek, czynią prawie niewątpliwem twierdzenie, że Europa pod Gibraltarem i od strony Sycylii stanowiła niegdyś nieprzerwaną całość z Afryką, którą dziś cieśnina Gibraltarska, przepaścią na 5,400 stóp głęboką, rozdziela. Inne jeszcze dane zdają się przemawiać za dawną jednolitością tych dwóch wielkich lądów; poczynając bowiem od przylądka afrykańskiego Bon aż do cieśniny Messeńskiej, napotykamy pas mielizny na 180, a w niektórych miejscach zaledwie na 40 stóp głębokości, gdy tymczasem po obu stronach tej ławy, na dwie kotliny morze dzielącej, w wielu miejscach sonda nawet na 6,000 stóp zanurzona, dna nie dosięga. Skutkiem swego naturalnego położenia, na morzu Śródziemnem wieją zmienne i nieregularne wiatry, przypływ zaś i odpływ wód jest nieznaczny. W zatoce Weneckiej wody na nowiu i pełni księżyca podnoszą się na 3 stopy, w wielkiej Syrcie na 5 stóp, zmiany te atoli w ogóle na morzu Śródziemnem zaledwie dostrzegać się dają. Podług wymiarów' dokonanych przez naukową expedycyję, w czasie pobytu Francuzów