scandjvutmp17401

332

ny i ogórki; jak jeden jest suchy, żółciowy, tak drugi lirofatyczny, szlamowaty.

Każda więc okolica nadaje ludziom szczególne piętno, ale to bywa powierzchowne, i ginie za przeniesieniem się ludzi w inne okolice, które znowu udzielają swoich własności. Oprócz odmian właściwych każdej rasie ludzkiej, stosownych do gruntu, okolicy, są jeszcze inne powszechne po całej kuli ziemskićj i spólne wszystkim rasom. Trojakiego są one rodzaju: 1) odmiany wynikające z wpływu ciepła i zimna; 2) odmiany, jako skutek wilgoci i suszy, miejsc niskich lub wysokich, żyznych lub płonnych, spokojnego, cichego lub burzliwego powietrza, i t. d.; 3) nakoniec zmiany pochodzące z pomięszanych dwóch pierwszych gatunków wpływów.

Bardzo wielkie zimno ukraca wzrost, zeszczupla członki, zatyka, stęża muszkuły; czyni ociężałym, obojętnym, osłabia siłę płodną, sprowadza letargiczny sen, odejmuje ciału krzepkość i pozbawia umysł tęgości woli.

Patrzmy na ową przy biegunach, w Szpicbergu, w Grenlaudyi, w Kamczatce i Laponii, ziemię okrytą mchem, chudą trawą, niziutkim wzrostem, drobnym chróstem, karłowatą brzeziną, której końce gałązek warzą ustawicznie mrozy, przedłużyć się im nie dając; drzewa zamieniają się tam na krzewy, a krzewy stają się poziomym, skurczonym, powikłanym jakby dla ochronienia się od zimna pozwijanym chróstem; jedlina, sośnina okrywa się tam dro-bniutkiemi, gęslemi szpilkami, jak siercią, napawa się żywicą, iżby lepićj wytrzymać mogła ostre mrozy w zimie. Podobnie i ludzie w tych przybiegunowych okolicach, Lapończycy, Samojedy, Ostjaki, Czukcze, Koryjaki, Jukagry, Eskiraowie, Kamczadale, są powszechnie mali, karłowaci, ledwo czterech stóp dostarczający, postaci ich kurczą się i niejako w kulę zbierają, skutkiem nadzwyczaj zimnego klimatu; ostre mrozy marszczą na ich ciele skórę i ściągają ją podobnem do garbnika działaniem. Domowe także zwierzęta, konie mniejsze są od osłów w Szkocyi; woły także i krowy daleko tam mniejsze są od naszych.

Przeciwnie umiarkowane zimno; nadaje włóknom ciała zsia-dłość, należytą sprężystość, powiększa dzielność muszkułów, wzbudza chęć do jadła, ożywia męztwo, nadaje pewną lekkość chara-