scandjvutmp1901

18

szy świata, gdy się plami powszechną wzgardą, gdy się ściąga na siebie owo uiestarte piętno śmieszności, które zdaje się wyświecać całą jego sromo tę.

Przeciwnie, natura uczyniła człowieka istotą pokoju i niewinności, odmawiając mu wszystklćj broni, stwarzając go nagim, bez owych szpon, bez długich zębów, bez rogów i puklerzy, jakie rozdała wszystkim zwierzętom. Pięknie to jest na najpićrwszą istotę gdy się pokazuje jako dawca pokoju i prawodawca, wpośród pokoleń wszelkiego stworzenia. Takie było pićrwsze nasze przeznaczenie; naszem państwem było państwo rozpamiętywania i przemysłu, a zaś sztuka pustoszenia i zabijania naturalnie samych tylko krwi-chci-wych, drapieżnych zwierząt była udziałem. A zatćrn wojowanie, używanie gwałtu , przemocy dla uciśnienia lub zniszczenia nam po-dobnych ludzi, jest poniżaniem siebie do rzędu drapieżnych zwierząt, których nie rumienimy się nosić godła: jest to tak widocznćm działaniem przeciwko naszćj naturze, iż te występne zw^ryczaje wzbudzają wstręt w każdej dobrze urodzonej istocie; iz trzeba się dopiero uczyć przezwyciężać tajemne uczucie naszego serca, często powtarzanemi okrucieńst wy; a i tak jeszcze prawie nigdy się nie uda zatrzćć całkiem sympalyi, tej miłćj dusz harmonii, która zgodnie odzywa się na wszelkie cierpienia równie jak na wszelkie uciechy.

Odkrywamy więc w człowieku grunt wzywający go do ludzkości, do natury; gdyby tylko chciano radzić się serc tajemnicy, przeko-nanoby się z Tacytem, jak dusze największych zbrodniarzy dręczą nawet we śnie najokropniejsze wyrzuty sumienia. Nie trzeba sądzić, źe człowiek, sam sobie oddany, błąka się bez moralnego przewodnika na ziemi; źe wszystkie do najwyższego stopnia zepsute skłonności dane mu zostały z natury, jak trucizna roślinom; błądzili ci co tak myśleli: skłonności te rodzą się w nim, podobnie jak choroby, i jak jedno tylko jest zdrowie dla ciała, tak również jedno jest dla duszy: jest to równowaga zdrowego rozsądku, dobrych skłonności, jest to środkowy punkt, w którym mieści się prawda, cnota i rzeczywiste szczęście. Takim jest ten zmysł moralny albo ten wewnętrzny dyktator, za którego pomocą rozeznajemy, odgadujemy przez tajemny instynkt, piękne i dobre, gdy go szczćrze szukamy. Poznał go Platon, uczuł go Cyceron , ł wszyscy wielcy ludzie staro-